українські
Powrót do strony powitalnej

 

3. Diagnoza - opis obszarów strategicznych

3.1. Geograficzne, przyrodnicze i kulturowe środowisko obszaru występowania koni huculskich po stronie polskiej i ukraińskiej

Środowisko geograficzne, przyrodnicze i kulturowe polskich Karpat

Środowisko geograficzne

Karpaty to łańcuch górski o długości około 1300 km. Zaczyna się nad Dunajem pod Bratysławą przy ujściu Morawy i biegnie łukiem wygiętym ku północy i wschodowi, a kończy się nad Dunajem w „Żelaznej Bramie”. Na zachodzie dzieli go od Sudetów Brama Morawska a na północy Karpaty graniczą z kotlinami podkarpackimi.

W granicach Polski leżą północne pasma Karpat Zachodnich i fragment Karpat Wschodnich (Bieszczady). Zajmują one łącznie ponad 6% powierzchni kraju.

Rysunek 1. Karpaty na mapie fizycznej Europy

Podział administracyjny Karpat w Polsce

Rysunek 2. Podział administracyjny – województwa

Rysunek 3. Podział administracyjny – powiaty

Podział fizycznogeograficzny Karpat w Polsce

Rysunek 4. Makroregiony Karpat Polskich

Podział geograficzny polskich Karpat na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci był dokonywany przez wielu geografów, którzy stosowali odmienne kryteria. Obecne poglądy polskich geografów prezentuje podział ustalony przez J.Warszyńską (Rys. 4), który został opublikowany w książce pod redakcją Jadwigi Warszyńskiej pt. „Karpaty polskie – przyroda, człowiek i jego działalność”, wyd. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1995.

 

Podział funkcjonalny Karpat w Polsce

W Karpatach Polskich wydzielono obszar funkcjonalny „Zielone Karpaty”2. W jego skład wchodzi 18 powiatów ziemskich i 4 powiaty grodzkie. Są to:

 

Szczyty (powyżej 1 300 m n.p.m.)*3

W Polsce najwyższym szczytem w Karpatach Zachodnich są: Rysy w Tatrach, o wys. 2 499 m n.p.m., w polskiej części Karpat Wschodnich (Bieszczady) – Tarnica o wys. 1346 m n.p.m. Poza Tatrami tylko w dwóch grupach górskich szczyty przekraczają 1500 m n.p.m. Są to Pilsko (1557 m n.p.m.) i Babia Góra (1725 m n.p.m.).

Rysunek 5. Szczyty w Polskich Karpatach (pow. 1 300 m n.p.m.)

 

Wody powierzchniowe

Rysunek 6. Sieć głównych rzek w dorzeczy górnej Wisły

Największe rzeki: Wisła, Soła, Skawa, Biała, Raba, Uszwica, Dunajec z dopływami: Białka, Poprad, Kamienica Nawojowska, Wisłoka, Wisłok, San.

Duże zbiorniki wodne: Tresna, Porąbka, Dobczyce, Czorsztyn, Rożnów, Solina, Świnna Poręba.

Stan czystości wód powierzchniowych: na odcinkach górnych biegów rzeki posiadają I klasę czystości, w okolicach ujść i miast III i IV klasę czystości.

 

Wody lecznicze mineralne i uzdrowiska, wody termalne

W Polskich Karpatach występują liczne źródła mineralnych wód leczniczych.

Rysunek 7. Lecznicze wody mineralne w Polskich Karpatach i pogórzach karpackich

Lecznicze wody mineralne wykorzystywane są w uzdrowiskach: Iwonicz-Zdrój, Krynica Zdrój, Piwniczna Zdrój, Polańczyk, Rabka Zdrój, Rymanów Zdrój, Szczawnica Zdrój, Ustroń, Wapienne, Wysowa Zdrój i Żegiestów Zdrój.

Wody termalne występują w całym pasie Karpat Zachodnich. Wykorzystywane są odwierty na Podhalu w miejscowościach Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Bańska Niżna oraz w Zakopanem (Antałówka).

 

Klimat

Specyficzną cechą klimatu górskiego jest obniżanie się ciśnienia powietrza w miarę wzrostu wysokości (8 mmHg na 100 m wzniesienia). Równolegle z obniżającym się w sposób regularny ciśnieniem atmosferycznym maleje proporcjonalnie ciśnienie cząsteczkowe tlenu. Niedobór tlenu w powietrzu, zwiększający się wraz z wysokością, stanowi specyficzną właściwość klimatu górskiego, a zarazem główne kryterium w ocenie jego bodźcowości i podstawę klasyfikacji klimatofizjologicznej.

W przystosowanej do naszych warunków geograficznych klasyfikacji wg A. Sabatowskiego wyodrębniamy trzy odmiany klimatu górskiego, a mianowicie: stosunkowo najmniej bodźcowy klimat podgórski (300-500 m n.p.m.) określony też jako śródgórski (zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o warunki rozległych kotlin, położonych wśród masywów górskich) klimat górski (500-750 m n.p.m.), stanowiący bardziej bodźcową odmianę, nazywany też średniogórskim. Tereny wzniesione powyżej 750 m n.p.m. zaliczane są w naszych warunkach geograficznych już do typu klimatu wysoko-górskiego.

Warunki bioklimatyczne regionu górskiego

Rysunek 8. Opad normalny

Rysunek 9. Średnia roczna temperatura

Rysunek 10. Średnie usłonecznienie w 2014 r.

Warunki bioklimatyczne Karpat Polskich wykazują duże zróżnicowanie, szczególnie pod względem czynników przedstawionych na rysunkach 8,9 i 10. Występują tu znaczne różnice typów pogody w ciągu roku, szczególnie na przełomie zimy i wiosny oraz jesieni i lata. Ponadto spotyka się tu charakterystyczne lokalne mikroklimaty, których specyfiką jest m.in. występowanie silnych wiatrów lokalnych i wiatrów halnych w Tatrach i w wyższych partiach Beskidów. Mikroklimaty takie różnią się m.in. datami wystąpienia pierwszych i ostatnich, przymrozków, długością zalegania pokrywy śnieżnej i występowaniem lokalnych mgieł.

Piętra klimatyczne

Piętra klimatyczne Tatr i Beskidów (wg M. Hessa, Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich, Kraków 1965): 1 - zimne (średnia roczna temperatura powietrza - 4° do -2°C), 2 - umiarkowanie zimne (-2° - 0°C), 3 - bardzo chłodne (0° - 2°C), 4 - chłodne (2° - 4°C), 5 - umiarkowanie chłodne (4° - 6°C), 6 - umiarkowanie ciepłe (6° - 8°C), 7 - odmiana klimatu dolin i kotlin.

Rysunek 11. Piętra klimatyczna Tatr i Beskidów

Piętra klimatyczne Beskidu Niskiego.


Pierwsze umiarkowanie ciepłe (śr. roczna temp. od 6-8 st. C) i drugie umiarkowanie chłodne (śr. roczna temp. od 4-6 st. C).

Granica pomiędzy nimi przebiega na wysokości 450-500 m. W Wysowej na wysokości 525 m n.p.m. śr. temperatura lipca wynosi 16,2 st. C, a stycznia -4,3 st. C, roczna 5,8 st. C. W Iwoniczu Zdroju (410 m n.p.m.) średnia temp. dla stycznia wynosi -4 st.C, lipca 16,9 st.c i roczna 6,9 st. C.

Piętra klimatyczne Bieszczadów wykazują podobieństwo do pięter klimatycznych Beskidów z zaznaczającymi się cechami klimatu kontynentalnego.

 

Środowisko przyrodnicze

Tereny Karpat Polskich charakteryzują się znacznym zalesieniem, słabym zaludnieniem, niedużą koncentracją przemysłu, niewielkim stopniem zurbanizowania, rozdrobnionym rolnictwem i niską jego dochodowością oraz dużym bezrobociem. Są to obszary o wybitnych w skali kraju i Europy walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, posiadające jeden z najwyższych wskaźników różnorodności biologicznej.

Ochrona przyrody - parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty, pomniki przyrody

Wyjątkowe walory środowiska przyrodniczego zdecydowały o utworzeniu w tym rejonie 6 parków narodowych, 14 parków krajobrazowych, 3 rezerwatów biosfery, 120 rezerwatów przyrody i ponad 700 pomników przyrody.

Rysunek 12. Parki narodowe, parki krajobrazowe, ogrody botaniczne i arboreta

Parki narodowe:

Parki krajobrazowe: Województwo Śląskie (na obszarze Karpat Polskich) – 3, Województwo Małopolskie – 4, Województwo Podkarpackie - 7:

 

Lasy

Wg danych GUS udział lasów prywatnych w ogólnej powierzchni lasów wynosi: województwo śląskie – 20,1 %, województwo, małopolskie – 43,5 %, województwo podkarpackie – 17,1 %.

Wykres 1. Procentowy udział siedliskowych typów lasów

Wykres 2. Skład gatunkowy lasów

 

Flora

Flora Karpat Polskich to około 2 300 gatunków w tym wiele endemicznych, zgrupowanych na różnych piętrach roślinności.

Tabela 1. Piętra roślinności Karpat Polskich

 

Fauna

Na terenach Polskich Karpat występuje ponad 70 gatunków ssaków w tym: 24 gatunki gryzoni, 150 gatunków ptaków, oraz wiele gatunków ryb, gadów, płazów i bezkręgowców.

Przedstawiciele fauny objętej ochroną

Ptaki: bocian czarny, cietrzew, derkacz, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł zielono siwy, głuszec, jarząbek, lelek, muchołówka biało szyja, muchołówka mała, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, puszczyk uralski, sokół wędrowny, sóweczka, trzmielojad, włochatka, zimorodek. Ssaki: bóbr europejski, darniówka tatrzańska, kozica tatrzańska, mopek, niedźwiedź brunatny, nocek Bechsteina, nocek duży, nocek łydko włosy, nocek orzęsiony, podkowiec mały, ryś, świstak, wilk, wydra, żubr. Ponadto ochroną objęte są liczne gatunki ryb, gadów, płazów, bezkręgowców i owadów.

 

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 - Karpaty

„Polsko-ukraińska strategia restytucji konia huculskiego, w jego naturalnym środowisku” będzie realizowana po stronie polskiej na terenach objętych Europejską Siecią Ekologicznę „Natura 2000”. Realizacja jej programu jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.

Polska podpisując Traktat Ateński 16 kwietnia 2003 r., stanowiący podstawę prawną przystąpienia kraju do Unii Europejskiej, zobowiązała się do wyznaczenia na swoim terytorium Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Przepisy unijne stanowiące podstawę dla tworzenia sieci „Natura 2000” zostały wprowadzone do polskiego prawa wraz z opublikowaniem ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Podstawą funkcjonowania programu są dwie unijne dyrektywy: tzw.: dyrektywa ptasia i dyrektywa siedliskowa. W myśl wyżej wymienionych aktów prawa każdy kraj członkowski Unii Europejskiej ma obowiązek zapewnić siedliskom przyrodniczym i gatunkom wymienionym w załącznikach dyrektywy siedliskowej i ptasiej warunki sprzyjające ochronie lub zadbać o odtworzenie ich dobrego stanu poprzez wyznaczenie i objęcie ochroną obszarów, na których te siedliska i gatunki występują.

Realizatorzy działań podejmowanych na terenie Polski na podstawie „Polsko-ukraińskiej strategii konia huculskiego, w jego naturalnym środowisku” będą zobowiązani do przestrzegania dyrektyw unijnych i prawa polskiego w tym zakresie.

Tabela 2. Łączna powierzchnia form użytkowania terenu

Rysunek 13. Użytkowanie ziemi i formy pokrycia terenu w Karpatach polskich

 

Wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze

Niekorzystne wypływy gospodarki człowieka na środowisko przyrodnicze pojawiły się w drugiej połowie XIX w. Zmiany w środowisku spowodowane były głównie przez rozwój przemysłu w większych miastach, który spowodował m.in. większy popyt na drewno i materiały budowlane. Na terenach, na których odkryto złoża ropy naftowej i rozpoczęto jej wydobycie i przetwórstwo, zmiany te były zdecydowanie niekorzystne. W ostatnich latach obserwuje się stopniowe zanikanie negatywnych skutków oddziaływania człowieka na środowisko spowodowane zmianami świadomości ekologicznej, zmianami przepisów prawa oraz większą dostępnością środków finansowych i nowych technologii produkcji i ochrony środowiska naturalnego.

 

Podsumowanie opisu środowiska przyrodniczego.

Charakter i zakres niniejszego opracowania pozwala jedynie na skrótowe przedstawienia obecnego stanu środowiska przyrodniczego. Załączone rysunki i tabele mają charakter statystyczny i mogą stanowić materiał porównawczy do następnych opracowań szczegółowych.

Dr Anna Bucała i prof. dr hab. Leszek Starkel z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w artykule „Wpływ gwałtownych i powolnych zmian użytkowania ziemi na przekształcenia środowiska Polskich Karpat” piszą (cytat - Rozdział „Podsumowanie”):

„Obszar górski polskich Karpat przechodził różnorodne zmiany społeczno-gospodarcze od okresu II wojny światowej. Zmieniły się typy użytkowania ziemi, układy przestrzenne osadnictwa i dróg, co znalazło odbicie w przebiegu obiegu wody, degradacji gleb i przekształceniu rzeźby.

Wyraźnie zaznaczają się dwa kierunki przekształceń zróżnicowane regionalnie.

Pierwszy – gwałtownego przerwania działalności gospodarczej w wyniku przesiedleń ludności po II wojnie światowej odzwierciedlony w odnawianiu naturalnych zbiorowisk leśnych i połączony z próbami odbudowy gospodarki rolno-hodowlanej, często zakończone niepowodzeniem.

Drugi – powolnych, przeważnie spontanicznych, a rzadko planowych przekształceń użytkowania ziemi wymuszonych zmianami społeczno-gospodarczymi w ostatnich dziesięcioleciach. Granica między tymi regionami była pierwotnie ostra, choć niekiedy z wyraźną strefą przejściową (gdy polska część ludności wiejskiej nie została przesiedlona). W ostatnich dekadach zaczyna ulegać zatarciu, gdy względy ekonomiczne wymuszają wycofywanie się gospodarki rolnej z gór i rozszerzanie areału lasów. Równocześnie w Beskidach i na Podhalu następuje rozwój gospodarki wczasowo-turystycznej i leśnej. Jedynie na Pogórzach karpackich obserwujemy inne kierunki zmian. Idą one w kierunku ograniczenia gruntów ornych i specjalizacji gospodarki rolnej (sadownictwo, ogrodnictwo”).

Cały artykuł na http://www.ur.edu/pl/file/30067/10.pdf

Opis stanu środowiska przyrodniczego Karpat zawiera dokument opracowany przez Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa we współpracy z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska zatytułowany „KEO_INFO - Raport o stanie środowiska Karpat”

Broszura informacyjna „Raportu” dostępna jest na stronie:
http://www.gios.gov.pl/zalaczniki/artykuly/KEO_INFO.pdf


Istnieje wiele prac naukowych opisujących środowisko przyrodnicze Karpat Polskich. Ponadto szczegółowe opisy zawierają dokumenty strategiczne województw, powiatów i gmin oraz opracowania dotyczące ochrony przyrody i turystyki. Badania w tym zakresie prowadzi Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz administracja lasów państwowych w zakresie swoich kompetencji.

 

Środowisko kulturowe

Środowisko kulturowe kształtowane przez ludzi zasiedlających Karpaty nie było jednolite. Różnice etniczne i religijne powodowały kształtowanie się różnych zjawisk kulturowych. Wiele aspektów kultury ludów Karpat miało jednak wiele wspólnych cech wynikających z podobnych sposobów gospodarowania, wymiany handlowej, sezonowych migracji zarobkowych, a w okresie zaborów, również ze służby wojskowej.

Osadnictwo

Pierwsze ślady osadnictwa w Karpatach Polskich pochodzą sprzed jedenastu tysięcy lat. Pierwsze wzmianki o osadnictwie pojawiają się w XII wieku. W XIV w. rozpoczyna się okres lokowania wsi w okolicach miast i w dolinach większych rzek.

Do najbardziej charakterystycznych należały:

Kolonizacja austriacka rozpoczęła się po trzecim rozbiorze Polski a jej nasilenie nastąpiło po wstąpieniu na tron cesarza Józefa II.

Struktura etniczna

Na rysunku 14 przedstawiono obecne rozmieszczenie grup etnicznych zamieszkujących Karpaty Polskie. Struktura osadnictwa jest wynikiem zmian jakie następowały w ciągu całej historii tych terenów. W porównaniu z innymi regionami Polski, struktura etniczna mieszkańców Karpat Polskich jest niejednolita. Charakteryzuje się widocznymi różnicami wynikającymi głównie ze sposobów gospodarowania na terenach górskich i na pogórzach, wyznania religijnego, kulturotwórczego wpływu miast i ośrodków rzemiosła a także stopniowo powstającego przemysłu. Do roku 1918 wpływ na strukturę etniczną miały również działania administracyjne władz zaborczych. Po zniesieniu pańszczyzny na terenach Cesarstwa Austrowęgierskiego nastąpiło ożywienie ruchu ludność pomiędzy częściami Karpat. Notowano też osadnictwo z innych terenów, (Górale Czadeccy na Bukowinę Rumuńską, Górale Spiscy na Węgry a grupy Pogórzan na Podole i na tereny dzisiejszej wschodniej Słowacji).Spowodowało to zmiany struktury etnicznej.

Na kolejne zmiany struktury etnicznej Karpat Polskich miały wpływ – szczególnie od końca XIX do 1939 r. emigracja zarobkowa do USA, Kanady i Ameryki Południowej, a po II wojnie światowej – masowe, dobrowolne lub przymusowe, przesiedlenia ludności.

Pomimo widocznych różnic, mieszkańcy Karpat Polskich zachowali pewne wspólne cechach, wyróżniające ich spośród innych mieszkańców Polski, którzy potocznie, aczkolwiek nieprawidłowo, określają ich wspólnym mianem „górali”.

Rysunek 14. Grupy etniczne w Karpatach polskich

 

Zabytki

W Karpatach Polskich występują liczne obiekty zabytkowe. Szczególnie dużo zachowało się ich w miastach, pełniących niegdyś funkcję lokalnych ośrodków gospodarczych lub administracyjnych. W skansenach w Sanoku i w Nowym Sączu odtworzono zabudowę starych miasteczek i wsi galicyjskich do unikatowych.

Do unikatowych w skali Polski zaliczane są zabytki architektury drewnianej, których lokalizacje pokazano na rys. 15. Kilka z nich zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Rysunek 15. Najcenniejsze zabytki architektury drewnianej

Muzea.

Znaczącą rolę kulturotwórczą pełnią różnego typu muzea i biblioteki kładące coraz większy nacisk na edukację społeczeństwa. W województwie podkarpackim działa 17 muzeów, w małopolskim – 43, a w śląskim (w Karpatach Polskich) – 12. Na opisywanym obszarze działa 8 skansenów, co stanowi ok. 9% ogólnej liczby skansenów w Polsce.

Główne czynniki kształtujące środowisko kulturowe

Na kształtowanie się środowiska historycznego istotny wpływ miały sposoby gospodarowania, wzorce i tradycje przejmowane z innych środowisk i stopniowy rozwój szkolnictwa.

W ostatnich dekadach XIX w. nastąpiło wyraźne ożywienie w tej dziedzinie. Istotne zmiany spowodowała I wojna światowa. Po zakończeniu wojny i kryzysie gospodarczym z lat 20-tych odtworzono wiele wcześniejszych organizacji społeczno – kulturalnych. Nastąpił też wyraźny wzrost poziomu szkolnictwa, szczególnie na poziomie gimnazjalnym i szkół o charakterze zawodowym (technicznym i rolniczym). Na wsiach rozwijano działalność oświatową i kulturalną.

Po II wojnie światowej nastąpiło ożywienie ruchów kulturalnych i oświatowych. Ruch kulturalny i oświatowy przybrał na sile po roku 1956, kiedy to powstawały różnego rodzaju zespoły artystyczne, związane najczęściej z zakładami pracy. Na wsiach działalność kulturalną zaczęły prowadzić reaktywowane domy ludowe i świetlice. Ich praca, choć obciążona ówcześnie panującą ideologią, pozwoliła na stopniowy wzrost poziomu cywilizacyjnego i kulturalnego ludności.

Od roku 1990 notuje się dynamiczny wzrost działalności kulturalnej w Karpatach polskich. W każdym mieście i gminie działają ośrodki kultury prowadzące stałą działalność kulturalną oraz organizujących różnorodne imprezy kulturalne i promocyjne.

W wielu miejscowościach organizowane są imprezy o charakterze festiwali, imprez związanych z wydarzeniami historycznymi lub towarzyszące wystawom branżowym. Wiele z nich ma charakter ogólnopolski lub międzynarodowy. W regionie Karpat Polskich i ich podgórzy organizuje się corocznie ponad 100 takich imprez.

Wśród najbardziej znanych imprez z udziałem koni huculskich należy wymienić: „Majówkę” w Regetowie, „Ogólnopolski Czempionat Konia Huculskiego” w Regetowie oraz „Pożegnanie Wakacji w Rudawce Rymanowskiej”. Imprezy te gromadzą nawet kilka tysięcy widzów. Każda z nich w programie uzupełniającym proponuje również występy różnorodnych zespołów artystycznych, pokazy rzemiosł, degustacje potraw regionalnych itp.5

 

Środowisko geograficzne, przyrodnicze i kulturowe ukraińskich Karpat

Karpaty ukraińskie są częścią Karpat Wschodnich i są pasmem o długości 280 km i szerokości 100 km od północnego zachodu na południowy wschód Ukrainy (Rysunek 16.Położenie Geograficzne). Znaczącą rolę w ich kształtowaniu odegrały rzeki i głębokie doliny, które utworzyły się wzdłuż pęknięć tektonicznych (Rysunek 17. Rzeźba terenu Ukraińskich Karpat). Wysokości szczytów Karpat ukraińskich mieszczą się w granicach od 400 m n.p.m. (przedgórzy) do 2000 m n.p.m. (pasmo głównych grzbietów). Szczyty, które wznoszą się powyżej 2 000 m n.p.m., znajdują się w pasmie Czarnohory.

Rysunek 16.Położenie Geograficzne    Rysunek 17. Rzeźba terenu Ukraińskich Karpat

 

Środowisko geograficzne terytorium obecności koni huculskich

Podział Administracyjny

Region Karpacki Ukrainy położony jest w granicach czterech jednostek administracyjnych - obwodów) lwowskiego, zakarpackiego, iwano-frankowskiego i czerniowieckiego. Obszar ten graniczy z Rumunią, Węgrami, Słowacją i Polską

Rysunek 18. Położenie jednostek administracyjnych Regionu Karpackiego Ukrainy).

Właśnie w strefach górskich i przedgórskich tych 4 obwodów skupiono hodowlę koni rasy huculskiej

 

 

Podział fizycznogeograficzny Karpat na Ukrainie

Środowisko przyrodnicze Karpat ukraińskich można podzielić na pasy: wysokogórski, średniogórski, niskogórski oraz przedgórski. Karpaty ukraińskie mają podłużne położenie struktur geologicznych (północny-zachód – południowy-wschód), z dobrze zaznaczonym pionowym strefowaniem krajobrazowym (Rysunek 23. Strefy fizyczno-geograficzne Karpackiego regionu Ukrainy).

Zakarpacie – to jedyny obwód Ukrainy, który jest w całości położony za głównymi grzbietami karpackimi, co znacznie zwiększa odległość komunikacyjną tego obwodu od reszty terytorium kraju. Wobec tego duże znaczenie komunikacyjne mają przełęcze, a wśród nich szczególnie Użocka (889 m n.p.m.), Woritska (839 m n.p.m.), Wolowiecka (1014 m n.p.m.), Jabłunicka (931 m n.p.m.).

Rysunek 23. Strefy fizyczno-geograficzne Karpackiego regionu Ukrainy

Rejony etnograficzne Karpat ukraińskich

W region Karpat ukraińskich wyróżnia się następujące obszary etnograficzne: Huculszczyzna, Bojkowszczyzna, Łemkowszczyzna, Bukowina i Pokucie.

Huculszczyznę zamieszkują Huculi - autochtoniczna górska grupa subetniczna ukraińskiego ludu Karpat. Na południu Huculszczyzna graniczy z Rumunią (obejmując również północne rejony Rumunii - Marmaroszczyzny), na północnym wschodzie - z Przedkarpaciem, na północnym zachodzie - z Bojkowszczyzną. Huculszczyzna położona jest w południowo-wschodniej, najwyższej części ukraińskich Karpat, w górnym biegu rzek Bystrzyca Nadworniańska, Cisa, Prut, Czeremosz, a także w Karpatach rumuńskich w górnym biegu rzek Cisy, Mołdawy i Suczawy. Powierzchnia terytorium Huculszczyzny wynosi 6,5 tys. km2. Ukraińska część Huculszczyzny zajmuje powierzchnię 5,2 tyś. km2, co wynosi 80% jej łącznej powierzchni. Tradycyjnie na Huculszczyznie można wyróżnić trzy części historyczno-geograficzne: Galicję - w granicach obwodu iwano-frankowskiego (rejony: Werchowyński i południowe części rejonów Nadworniańsiego i Kosowskiego /53% terytorium regionu/), Bukowinę, która należy do obwodu czerniowieckiego (rejon Putylski i południowa część rejonu /17% terytorium regionu/) i Zakarpacie w granicach obwodu zakarpackiego (rejon Rahowski /30% terytorium regionu/).

Rysunek 24. Rejony Etnograficzne Ukraińskich Karpat

Huculszczyzna położna jest w najwyższej południowo-wschodniej część ukraińskich Karpat (średnie wysokości 1000 m n.p.m. i wyżej aż do 2000 m n.p.m.). Karpaty na Huculszczyźnie mają okrągłe szczyty, łagodne stoki, co ułatwiało osadnictwo i zagospodarowanie.

Rasa koni huculskich była wyhodowana na Huculszczyznie, która pozostaje naturalnym środowiskiem występowania koni huculskich.

Bojkowszczyznę zamiekszkują Bojkowie, grupa etniczna Ukraińców, która mieszka w przedgórskich i górskich częściach centralnych rejonów Karpat ukraińskich. Bojkowszczyzna na zachodzie graniczy z Polską, na wschodzie z Huculszczyzną, zaś południowa granica biegnie głównym grzbietem górskim między górnym biegem rzek Uż i Tereswa, a północna Przedkarpaciem naddniestrzańskim. Według współczesnego podziału administracyjno-terenowego Ukrainy, do Bojkowszczyzny zalicza się rejony: Dołyński i część Rożniatowskiego w obwodzie iwanofrankowskim, rejony: Skolowski, Turkowski oraz części rejonów: Stryjskiego, Drohobyckiego, Samborskiego i Starosamborskiego obwodu lwowskiego, a także rejon Wołowiecki i część Welykoberezniańskiego i Miżhirskiego w obwodzie zakarpackim.

Łemkowszczyznę zamieszkują Łemkowie, autochtoniczna najbardziej wysunięta na zachód grupa etniczna narodu ukraińskiego, która mieszka na obu zboczach Beskidów. Łemkowszczyzna historyczna położona jest między rzekami San i Poprad, bardziej na zachód od rzeki Uż, w głąb grzbietów beskidzkich Słowacji i Polski. We współczesnych granicach Ukrainy Łemkowie mieszkają w rejonie Pereczyńskim i w części południowej rejonu Welykoberezniańskiego obwodu zakarpackiego.

Bukowina to obszar historyczno-kulturowy. Północna Bukowina przeważnie zbiega się z terytorium rejonów górskich i przedgórskich obwodu czerniowieckiego.

Pokucie to niewielki powierzchniowo obszar historyczno-kulturowy, położony w terenie przedgórskim, w górnym biegu rzek Dniestr i Prut, na granicy trzech dużych regionów historyczno-etnograficznych: Galicji, Podola i Bukowiny.

 

Klimat

Cały teren Karpat Ukraińskich jest względnie rozdzielone na pionowe strefy klimatyczne (Tabela 3. Ogólna charkterystyka pionowych stref termicznych).

Tabela 3. Ogólna charkterystyka pionowych stref termicznych

Maksymalna temperatura w wysokogórskim rejonie Huculszczyzny sięga 27-300 C, a minimalna to - 320 C (Rysunek 25. Temperatura powietrza, °C). W obwodzie zakarpackim klimat jest bardziej umiarkowany, co związane jest z tym, że przeważnie wieją tu wiatry południowo-zachodnie, a od wiatrów północnych i wschodnich obwód jest chroniony przez górski grzbiet.

Rysunek 25. Temperatura powietrza, °C

Jeśli chodzi o długość trwania poszczególnych pór roku na Huculszczyznie zauważalne jest wydłużenie okresu chłodnego: zima na wysokościach 600 – 700 m n.p.m. w porównaniu do pobliskiej równiny jest dłuższa o 2 – 3 tygodnie, a w wyższych partiach gór trwa przez pięć miesięcy. Na najwyższych szczytach nawet w okresie letnim średnia temperatura nie przekracza 7–8 oC.
W okresie zimowym suma opadów śniegu wynosi od 270 do 360 mm. Grubość pokrywy śnieżnej wzrasta wraz z wysokością i powyżej 800 m n.p.m. sięga 1 m i więcej, a na stokach i w kotlinach, gdzie śnieg jest zawiewany przez wiatr może sięgać do 5 – 6 m (Rysunek 26. Średnia grubość pokrywy śnieżnej).

Rysunek 26. Średnia grubość pokrywy śnieżnej

Długość utrzymania pokrywy śnieżnej jest różna i zależy od wysokości i ekspozycji stoku. Na wysokościach średnich śnieg leży prawie 7-8 miesięcy (od listopada do maja).

Ostatnie wiosenne przymrozki występują się na wysokościach 800-1000 m n.p.m. jeszcze w połowie czerwca, a pierwsze jesienne już w końcu sierpnia.

Średnioroczna ilość opadów na Huculszczyznie dwa razy przekracza ich ilość na pobliskich równinach i wynosi 1200 – 1400 mm

Rysunek 27. Średnioroczna ilość opadów, mm).

 

Hydrologia

Omawiany obszar charakteryzuje gęsta sieć hydrograficzna (do 1,5 km/km2) z licznymi dopływami Cisy, Dniestru i Prutu. W zlewni Białego Czeremoszu, gdzie sieć rzeczna jest najgęstsza, ten wskaźnik sięga 2,5 km/km2 (Rysunek 28. Sieć hydrologiczna Ukraińskich Karpat). Rzeki ze względu na rodzaj zasilania mieszanego z przewagą deszczowego powodują, że zagrożenie powodziowe występuje tutaj w ciągu całego roku.

Zachowały się tu niewielkie, ale dosyć głębokie jeziora polodowcowe (Brebeneskul, Werchnie, Niesamowite, Worożeska, Apszyniec i inne). Największym z jezior typu lawinowego jest Synewyr (989 m n.p.m.). Zdarzają się pozostałości sztucznych zbiorników wodnych.

Rysunek 28. Sieć hydrologiczna Ukraińskich Karpat

 

Wpływ człowieka na środowisko

Unikalne położenie geopolityczne i geograficzne czterech obwodów regionu Karpackiego Ukrainy charakteryzuje się transgranicznym położeniem: Obwód zakarpacki graniczy z czterema państwami – Polską, Słowacją, Węgrami i Rumunią; Obwód czerniowiecki graniczy z Rumunią i Mołdawią; Obwód iwano-frankowski graniczy z Rumunią; Obwód lwowski z Polską. Współpraca transgraniczna jest niezwykle ważna dla rozwoju zrównoważonego Huculszczyzny. Od 1993 roku Huculszczyzna jako region należy do „Euroeuroregionu Karpackiego”, do którego też należą przygraniczne regiony Polski, Słowacji, Węgier, Rumunii i Ukrainy, a od 2000 roku należy też do Euroeuroregionu „Górny Prut”, który obejmuje Obwody czerniowiecki i iwano-frankiwski na Ukrainie oraz przygraniczne powiaty Rumunii i Mołdawii.

Środowisko naturalne

Region Karpacki Ukrainy jest ważny ze względu zachowanie bioróżnorodności. Trudno przecenić znaczenie ekosystemowe Karpat, które są swoistym „korytażem ekologicznym” i sprzyjają migracjom transgranicznym roślin, zwierząt i ptaków, a także zachowaniu różnorodności genetycznej. Ekosystemy lasów karpackich mają ogromne znaczenie ze względu swoje funkcje związane z ochroną przyrody i regulacją poziomu wód oraz ze względów gospodarczych i społecznych. Karpaty Ukraińskie są obszarem gdzie zachowały się lasy reliktowe oraz unikalna flora i fauna.

 

Ochrona przyrody

W obwodzie zakarpackim zarejestrowano 415 obszarów i obiektów chronionych. Wśród nich wyróżnia się: Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie", Karpacki Rezerwat Biosfery, Karpacki Park Narodowy, Park Narodowy "Synewyr", 38 rezerwatów o znaczeniu krajowym i lokalnym, 349 pomników przyrody, 22 obiekty założeń parkowo-ogrodowych, 3 uroczyska chronione i inne.

W obwodzie iwano-frankowskim zarejestrowano 456 obszarów i obiektów chronionych. Wśród nich wymienić można: Rezerwat Przyrody „Gorgany”, największy w regionie Karpacki Park Narodowy i Parki Narodowe „Huculszczyzna”, „Werchowyński” i „Halicki”, a także 30 górsko-leśnych rezerwatów o znaczeniu krajowym i 426 o znaczeniu lokalnym.

W obwodzie lwowskim zarejestrowano ponad 400 obszarów i obiektów chronionych, w tym Rezerwat „Roztocze”, Parki Narodowe „Jaworowski” i „Beskidy Skolowski”, 23 rezerwaty, 240 pomników przyrody i założeń parkowo-ogrodowych.

W obwodzie czerniowieckim pod ochroną państwa znajduje się 287 obszarów i obiektów chronionych, między innymi Parki Narodowe „Wyżnycki” i „Czeremoski”, 7 rezerwatów i 8 pomników przyrody o znaczeniu krajowym, a także 136 pomników przyrody, 40 parków założeń parkowo-ogrodowych oraz 39 uroczysk chronionych o znaczeniu lokalnym (Tabela 4. Główne obiekty ochrony przyrody Ukraińskich Karpat, Rysunek 29. System ochrony przyrody Karpackiego regionu Ukrainy).

Tabela 4. Główne obiekty ochrony przyrody Ukraińskich Karpat

Rysunek 29. System ochrony przyrody Karpackiego regionu Ukrainy

 

Flora

Flora Ukraińskich Karpat liczy 3029 gatunków, z których 183 to rośliny rzadkie, wpisane do Czerwonej Księgi Ukrainy; 42 – są w międzynarodowych rejestrach gatunków chronionych; 25 karpackich gatunków endemicznych.

Szata roślinna Karpat ukraińskich liczy blisko 400 zespołów roślinnych, z których 102 są wpisane na listę „Zielonej Księgi Ukrainy”.

W roku 2007 ukraińskie i słowackie bukowe pralasy Karpat zostały wpisane na listę obiektów Światowego Dziedzictwa UNESCO. Część ukraińska obiektu w składzie największych w Europie działek pralasów bukowych Karpackiego Rezerwatu Biosfery oraz Użańskiego Parku Narodowego, w granicach rejonów rachowskiego, tiaczowskiego oraz wielkoberezniańskiego wynośi blisko 70 procent jego łącznej powierzchni (Rysunek 30. Bukowe pralasy Karpat).

Rysunek 30. Bukowe pralasy Karpat

 

Gospodarka leśna

W ciągu ostatnich 50 lat, czynniki antropogeniczne negatywnie wpłynęły na stan lasów Karpat ukraińskich. Nieprawidłowa eksploatacja lasów doprowadza do intensywnej erozji gruntów, przez co lesistość Karpat maleje.

 

Fauna

Fauna Karpat Ukraińskich liczy 4813 gatunków (306 gatunków kręgowców, 60 gatunków ssaków, 250 gatunków ptaków), z których 232 są wpisane do Czerwonej Księgi Ukrainy i międzynarodowych dokumentów związanych z ochroną przyrody (Rysunek 31. Fauna Regionu karpackiego).

Rysunek 31. Fauna Regionu karpackiego

 

Środowisko kulturowe

Ludność górska ukraińskich Karpat, mieszkająca w tej części regionu, przy niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego wciąż zachowuje oryginalność etniczną. W ciągu ostatniego dziesięciolecia nastąpiło ożywienie życia duchowo-kulturowego Hucułów, Bojków, Łemków, co znajdowało odzwierciedlenie w przeprowadzanych przez nich corocznych festiwalach i imprezach folklorystycznych, nastawieniu do życia religijnego, stworzeniu i realizacji regionalnych programów patriotycznych i oświatowych (“Szkoła Huculska”) i.t.p. W rejonach górskich śledzi się nie tylko aktywne etnokulturalne odtwarzanie bytu, ale też naturalny wzrost ludności (stanem na rok 2000 współczynnik wzrostu naturalnego wynosił 2,6–5,6%), co na tle totalnej depopulacji Ukraińców świadczy o znacznym potencjale życiowym ludności górskiej, czyli jego wysokiej zdolności do przetrwania.

Struktura etniczna

W regionie Karpackim Ukrainy do regionów etnograficznych zaliczamy: Łemkowszczyznę, Bojkowszczyznę, Huculszczyznę, Bukowinę, Pokucie (w górach), Ruś Podkarpacką (Zakarpacie), Roztocze, Opilla i Małe Polesie (na równinie). Najbogatsze i najbardziej jaskrawe dziedzictwo kultury materialnej i duchowej w regionie zachowali mieszkańcy Huculszczyzny, Bojkowszczyzny, Bukowiny, Pokucia i Rusi Podkarpackiej (Zakarpacia).

 

Kultura

Karpaty Ukraińskie są wyjątkowo bogate w dziedzictwo kulturowe i historyczne. Ogólna ilość obiektów związanych z tym dziedzictwem wynosi kilka tysięcy. Region karpacki znany jest nie tylko ze swojej kultury świeckiej, ale też i kultury sakralnej oraz duchowej, o czym świadczą liczne cerkwie, synagogi, klasztory, pustelnie, które są prawdziwą ozdobą tego górskiego regionu.

Na Huculszczyznie najpełniej zachowały się stare rzemiosła, tradycje, obyczaje, elementy archaiki duchowej i kultury materialnej (Rysunek 32. Mapa rozmieszczenia ośrodków tradycyjnej sztuki ludowej i rzemiosł Huculszczyzny). Do składowych autochtonicznych systemu narodowościowo-społecznego Huculszczyzny zaliczają myślistwo, łowienie ryb, zbieranie, pasterstwo, rolnictwo, leśnictwo i sztuka dekoracyjno-użytkową [2]. Ostatnio do nich dołączyła rekreacja i turystyka. Każdy z obwodów regionu karpackiego ma swoją specjalizację w produktach agroturystycznych.

Rysunek 32. Mapa rozmieszczenia ośrodków tradycyjnej sztuki ludowej i rzemiosł Huculszczyzny

Region karpacki posiada bardzo liczne zabytki. Na terytorium regionu karpackiego znajduje się ponad 125 tys. obiektów archeologicznych, architektonicznych (ponad 6 tys. pod ochroną), historycznych. Ponadto działa tu około stu muzeów.

 

Problemy społeczno-kulturalne górali huculskich

Trudne warunki związane z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego regionu sprzyjają migracjom zarobkowym mieszkańców ukraińskich Karpat. Najczęściej wyjeżdżają kobiety, pracując w krajach Europy Zachodniej w sferze usług. Zachowanie cech etnicznych w warunkach współczesnych rozwoju cywilizacji, wpływu technologii, sposobu zarządzania kulturą masową, jak i przystosowanie się Hucułów do nowych realiów społecznych jest skomplikowanym problemem społeczno-kulturowym tego regionu Ukrainy.

 

Wpływ człowieka na środowisko kulturowe

Malownicze krajobrazy, bogata przyroda i oryginalne dziedzictwo kulturowe mieszkańców ukraińskich Karpat przyczyniły się do stworzenia, tak zwanego „fenomenu huculskiego”,a także unikalnych cech narodowościowo-kulturowych Bojków i Łemków, zachowanie i odtworzenie, których jest poważnym wyzwaniem współczesności.

W ciągu ostatnich kilku lat zrealizowano szereg przedsięwzięć, do których należą między innymi:

 

3.2. Stan hodowli koni huculskich po stronie polskiej i ukraińskiej

 

Stan hodowli koni huculskich w Polsce

W czasie II wojny światowej hodowla koni huculskich poniosła dotkliwe straty. Na terenie Polski pozostało tylko kilka państwowych ogierów huculskich i grupa sześciu klaczy zakupionych przez Stadninę Koni Racot do prac w ogrodzie. Oprócz tego, przybyła do Polski razem z końmi rewindykowanymi z Niemiec, stawka 12 klaczy i jeden ogier pochodzenia węgierskiego, uzyskana dzięki transakcji zawartej z wytwórnią szczepionek w Mansbach. Rozpoczęła się żmudna praca odbudowania pogłowia koni huculskich, tym trudniejsza, że w rolnictwie istniało wówczas zapotrzebowanie na dużego, silnego konia roboczego. W 1950 r. zebrano odnalezione klacze, uzupełniono zakupem w terenie i utworzono stadninę koni huculskich w Jodłowniku (pow. limanowski, woj. małopolskie). Stamtąd pochodziły pierwsze ogiery oddane do Państwowego Stada Ogierów i wiele wartościowych matek stadnych. W terenie hodowla konia huculskiego rozpoczęła się w 1953 r., kiedy to Jan Żur z Chabówki zakupił w PSO Drogomyśl dwa ogiery. W 1955 r., chcąc umieścić hodowlę koni huculskich w typowo górskich warunkach, stadninę z Jodłownika przeniesiono do Tylicza koło Krynicy, gdzie uzyskano stan 67 sztuk koni huculskich, w tym 25 klaczy. W 1958 r. stadnina została ponownie przeniesiona, tym razem do Siar koło Gorlic (obecnie SKH Gładyszów), gdzie konie zostały umieszczone w trzech gospodarstwach: klacze ze źrebiętami i ogiery czołowe w Sękowej i Glinniku Mariampolskim, a młodzież roczna i dwuletnia w Jasionce. Do 1985 roku SK Siary była jedyną państwową stadniną koni huculskich w Polsce. Etat klaczy wynosił 35 matek stadnych i początkowo kryło 5 ogierów: Jaśmin, Luzak, Marmur, Lemiesz i Dioryt.

W 1985 r. utworzono w Zootechnicznym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Zootechniki w Rymanowie, w gospodarstwie Odrzechowa, drugą stadninę koni huculskich. Ze stadniny w Siarach przybyło tu 6 klaczy, a ze Stada Ogierów Klikowa pierwszy ogier. W ciągu kolejnych 4 lat dokupiono z SK Siary kolejnych 14 klaczy, a z SO Klikowa trafił kolejny ogier. Obecnie jest to druga co do wielkości populacji koni huculskich, stadnina w Polsce. W 1988 roku udało się osiągnąć planowaną ówczesnym programem hodowli liczbę 70 klaczy - matek stadnych, zgromadzonych w SK Siary (50 sztuk) i w ZZD IZ Rymanów (20 sztuk), a w PSO Klikowa 25 ogierów huculskich.

Z początkiem 1993 r. utworzono trzecią państwową stadninę koni huculskich przy Bieszczadzkim Parku Narodowym Wołosate. Hodowla rozpoczęła się od pięciu klaczy zakupionych od prywatnego hodowcy oraz 2-miesięcznego ogierka, stanowiącego darowiznę dla parku. Jeszcze tego samego roku stado powiększono o 9 klaczy zakupionych ze Stadniny Koni Siary, a w 1995 r. decyzją Ministra Rolnictwa stadninie nadano status Zachowawczej Hodowli Konia Huculskiego.

Pogłowie koni huculskich w Europie

Dbałość polskich hodowców o zachowanie rasy, uchronienie od wyginięcia koni huculskich, lata poświęcone pionierskiej wręcz w tamtych czasach promocji tej rasy, stopień zaawansowania prac nad prowadzeniem niezbędnej selekcji rodowodowo-eksterierowej, jak również systematyczne sprawdzanie wartości użytkowej, liczba koni poddawanych próbom, a także ogólna liczba koni huculskich w naszym kraju, stawiają Polskę na pozycji lidera wśród państw zrzeszonych w europejskiej organizacji noszącej miano Hucul International Federation. W 1997 r., trzy lata po utworzeniu HIF, kraje członkowskie mogły poszczycić się ogólna liczbą 470 klaczy-matek: Polska – 280 szt., Słowacja – 60 szt., Rumunia i Węgry po 40 szt., Czechy – 30 szt. oraz Austria – 20 szt.

Na generalnym posiedzeniu HIF, które odbyło się w maju 2003 r., oficjalnie poinformowano, że „europejska społeczność hodowców koni rasy huculskiej, zrzeszona w Międzynarodowej Federacji Konia Huculskiego (HIF) zdecydowała o uznaniu polskiej księgi stadnej koni tej rasy za Księgę Pochodzenia. Przy podejmowaniu tej decyzji uwzględniono wielkość polskiego pogłowia oraz wieloletnią pracę hodowlaną i skuteczną ochronę tej unikalnej rasy”. Spośród krajów zrzeszonych w Hucul International Federation Polska posiada niewątpliwie najliczniejsze stado koni huculskich, liczące m.in. niemal 1500 klaczy hodowlanych. Dla porównania pozostałe kraje członkowskie HIF (oraz kandydująca Ukraina) mogą poszczycić się następującymi populacjami klaczy hodowlanych:

 

Pogłowie koni huculskich w Polsce

Zgodnie z danymi gromadzonymi w Centralnej Bazie Danych Koniowatych PZHK, w Polsce znajduje się obecnie koło 6900 koni rasy huculskiej, z czego ok 75% to konie hodowlane. Za konie hodowlane uważa się ogiery i klacze wpisane do ksiąg, źrebięta spełniające rodowodowe warunki wpisu, a także konie starsze spełniające rodowodowe warunki wpisu, które z różnych przyczyn tego wpisu dotychczas nie otrzymały. Pozostała grupa to głównie wałachy oraz klacze i ogiery, które nie spełniły pozostałych (poza rodowodowymi) warunków wpisu do księgi stadnej.

Od lat obserwuje się stały wzrost zainteresowania hodowlą koni tej rasy. Najbardziej zbliżonym do pierwotnego terenem jej występowania jest region Polski Południowej (Podkarpacie i Małopolska), niemniej konie huculskie są hodowane na terenie całego kraju (głównie na Śląsku, Mazowszu, Lubelszczyźnie, czy w Wielkopolsce). W omawianym rejonie podkarpacia i Małopolski całkowite pogłowie koni rasy huculskiej wynosi obecnie ponad 2 500 sztuk.

Pogłowie koni huculskich w Polsce południowo-wschodniej (2014)

Rozmieszczenie koni huculskich w Polsce południowo-wshodniej nie jest równomierne. Na Podkarpaciu najliczniejsza populacja umiejscowiona jest w rejonie południowo-wschodnim, graniczącym z terenem Ukrainy. Są to powiaty bieszczadzki z państwową Zachowawczą Hodowlą konia Huculskiego w Wołosatem, przemyski oraz jarosławski, powiat sanocki z Zakładem Doświadczalnym Instytutu Zootechniki w Odrzechowej, a także powiat rzeszowski z największym miastem regionu. Liczne skupiska koni huculskich umiejscowione są również w pozostałych południowych powiatach Podkarpacia (krośnieński, jasielski, strzyżowski, dębicki, ropczycko-sędziszowski, łańcucki), natomiast zdecydowanie mniejsze liczby obserwujemy na terenach powiatów północnych. To nasilenie hodowli, które można zaobserwować w południowym pasie województwa, powiązane jest z ukształtowaniem terenu, mającym zdecydowanie charakter górski lub wyżynny. Podobna sytuacja występuje na terenie Małopolski, choć nasilenie występowania hodowli jest tu bardziej równomierne. Widać natomiast oddziaływanie największej polskiej państwowej stadniny koni huculskich w Gładyszowie (powiat gorlicki), skupisko koni w rejonie największego miasta regionu – Krakowa oraz liczną populację w powiecie brzeskim, który znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie Stada Ogierów Klikowa.

Rysunek 33. Rozmieszczenie koni huculskich w południowej Polsce

Bardzo podobne spostrzeżenia nasuwają się przy analizie pogłowia klaczy czynnych w hodowli, czyli takich które w ciągu ostatnich 4 lat urodziły co najmniej jedno źrebię rasy huculskiej. Jest to zjawisko pozytywne, oznacza bowiem, iż występowanie koni huculskiego nie wiąże się jedynie z jego codziennym użytkowaniem, ale również dbałością o zachowanie go dla następnych pokoleń.

Rysunek 34. Pogłowie klaczy czynnych w hodowli w Polsce południowo-wschodnie (2014)

Tabela 5. Rozmieszczenie klaczy czynnych oraz ogierów w poszczególnych powiatach regionu Małopolski i Podkarpacia

Rozmieszczenie ogierów w poszczególnych powiatach omawianego regionu odpowiada liczebności klaczy hodowlanych. W Małopolsce najliczniejszą stawkę ogierów miały powiaty: gorlicki (24 og.), krakowski (5 og.) oraz brzeski (4og.). W rejonie Podkarpacia większa liczba ogierów umiejscowiona była na terenie powiatów: sanockiego i przemyskiego (po 6 og.) oraz rzeszowskiego i jarosławskiego (po 5 og.). Rekordzistą pod względem liczby utrzymywanych reproduktorów jest SKH Gładyszów, która w sezonie 2014 miała do dyspozycji 10 ogierów, w ZDIZ Odrzechowa stanowiło 5 ogierów, natomiast w Bieszczadzkim Parku Narodowym Wołosate – 2 ogiery.

Pogłowie koni huculskich w Małopolsce i na Podkarpaciu

Rodziny klaczy czynnych w hodowli

Analizując liczebność poszczególnych rodzin w Polsce południowo-wschodniej należy podkreślić, że odzwierciedla ona sytuację w pogłowiu klaczy w całej Polsce. Najliczniej reprezentowane są linie Polanki, Wyderki oraz Wołgi, które łącznie stanowią 50,3% pogłowia klaczy czynnych tu w rozrodzie. Następną grupę, względnie równo reprezentowaną na tym terenie są linie: Laliszki, Agatki, Sroczki, Bajkałki, Nakonecznej, Wrony oraz Jagody (łącznie 39,7% populacji klaczy-matek). Najmniej liczne są reprezentantki rodzin klaczy: Gurgul, Czeremcha, Sekunda i Reda, które łącznie stanowią 8,5% stada klaczy-matek w tym regionie. Klaczy użytkowanych w rozrodzie w ostatnich 4 latach, które wywodziły się z zagranicznych rodzin żeńskich, było jedynie 11 sztuk. Mimo dużej różnicy w pogłowiu klaczy w obu województwach, hodowcy z Małopolski utrzymywali większą niż na Podkarpaciu liczbę przedstawicielek rodzin Sroczki i Sekundy, procentowo duże znaczenie miały też linie: Czeremchy, Wrony i Jagody.

Tabela 6. Rodziny klaczy czynnych w hodowli

Rody ogierów

W rejonie Polski południowo-wschodniej reprezentowane są wszystkie rody męskie czynne w polskiej hodowli koni huculskich. W Małopolsce najliczniej występują ogiery z rodów: Pietrosu, Hroby, Goral, natomiast na Podkarpaciu: Hroby oraz Gurgul. Ogólnie zdecydowanie przeważa ród Hrobego (21 og.), równomiernie reprezentowane są linie: Pietrosu, Goral, Gurgul oraz Ousor, które stanowią ponad 63% tutejszej populacji ogierów. Podobnie, jak w całej populacji ogierów kryjących w Polsce, tak i tu najrzadziej spotykani są przedstawiciele rodów Prislopa (1 og.) oraz Polana (6 og.).

Tabela 7. Rody ogierów

W 2013 r. średnia liczba klaczy pokrytych przez ogiera rasy huculskiej dla całej Polski wynosiła 7,2 sztuki. Mimo corocznych wahań tego wskaźnika (w ciągu ostatnich 10 lat na poziomie 5,1 – 7,6) jest to niemal identyczny wynik w porównaniu do tego z 2002 r. Dla regionu Małopolski wartość ta wahała się w przedziale 8,3-9,9 i w 2013 r. wynosiła 8,4. Dla Podkarpacia średnia liczba klaczy pokrytych przez ogiera wahała się w latach 2004-2014 w granicach 8,1-10,4 i w 2013 r. osiągnęła poziom 9,2.

Struktura wiekowa ogierów kryjących na terenie Podkarpacia i Małopolski

Mimo niewielkiej liczby ogierów kwalifikowanej w ostatnich latach do rozrodu, ponad 55% ogierów kryjących na Podkarpaciu i w Małopolsce stanowią konie młode, które nie przekroczyły wieku 10 lat. Dla porównania wskaźnik ten dla rodzimej w tym rejonie rasy koni małopolskich wynosi niecałe 13%.

Tabela 8. Struktura wiekowa ogierów kryjących na terenie Podkarpacia i Małopolski

Struktura umaszczenia ogierów kryjących na terenie Podkarpacia i Małopolski

Przeważa umaszczenie gniade w różnych odcieniach, dużą część stanowią konie srokate, a najmniejszy odsetek stanowią ogiery kare.

Tabela 9. Struktura umaszczenia ogierów kryjących na terenie Podkarpacia i Małopolski

Struktura wiekowa populacji klaczy

Populacja klaczy czynnych w rozrodzie to głównie klacze młode, jedynie nieco ponad 25% stanowią tu klacze 11-letnie i starsze.

Tabela 10. Struktura wiekowa populacji klaczy

Struktura wiekowa populacji ogierów i klaczy czynnych w rozrodzie na terenie Podkarpacia i Małopolski

Wykres 3. Struktura wiekowa populacji ogierów i klaczy czynnych w rozrodzie na terenie Podkarpacia i Małopolski

Należy zwrócić uwagę na wiek klaczy czynnych w rozrodzie reprezentujących rodziny zagrożone wyginięciem i kwalifikując młode klacze do rozrodu starać się zapewnić ich ciągłość. Dotyczy to głównie następujących rodzin:

Liczba hodowców

Ze względu na ukształtowanie terenu oraz niewielką średnią powierzchnię gospodarstwa, w rejonie Małopolski i Podkarpacia przeważają hodowle utrzymujące nieliczne stada klaczy. Na ponad 210 ośrodków hodowlanych w tym rejonie, zarejestrowanych w Centralnej Bazie Koniowatych PZHK, aż 170 gospodarstw posiada stada liczące nie więcej niż 3 klacze czynne w hodowli (OZHK Rzeszów – 91, MZHK Kraków – 79 sztuk). Stanem 4-10 klaczy hodowlanych mogą poszczycić się 32 hodowle (Rz – 20, Kr – 12), natomiast zdecydowanie mniejsza jest liczba hodowców posiadających stada liczące powyżej 10 klaczy czynnych w rozrodzie. Dla Podkarpacia jest to 8 ośrodków, w tym wspomniane wcześniej Odrzechowa i Wołosate, a dla Małopolski jedynie 4 gospodarstwa, w tym najliczniejsze w Polsce stado klaczy-matek w SKH Gładyszów. Te trzy ośrodki są jedynymi państwowymi hodowlami koni huculskich w Polsce.

Tabela 11. Struktura wiekowa populacji klaczy

Dynamika zmian w hodowli w latach 2004-2014

Liczba klaczy czynnych w hodowli (starsze i nowo licencjonowane łącznie)

W okresie 2004-2014 liczba klaczy rasy huculskiej, wpisanych do księgi stadnej i czynnych w rozrodzie, wzrosła ponad 2,5-krotnie, osiągając stan niespełna 1500 sztuk. Niemal 55 % tych klaczy utrzymywanych jest przez hodowców i miłośników z terenów Podkarpacia i Małopolski.

Tabela 12. Liczba klaczy czynnych w hodowli

 

Wykres 4. Tendencja w pogłowiu klaczy czynnych w hodowli

 

Liczba klaczy młodych, wpisanych do księgi stadnej w danym roku

Dominację Podkarpacia i Małopolski w hodowli koni huculskich potwierdzają również liczby dotyczące corocznego wpisu klaczy do księgi stadnej – 49% wszystkich młodych klaczy huculskich w Polsce kwalifikowanych jest do rozrodu w tym właśnie rejonie. W okresie 2004-2014 w Małopolsce liczba nowo licencjonowanych klaczy utrzymywała się na zbliżonym poziomie (35-60 sztuk), podczas gdy na Podkarpaciu zauważalna była zdecydowana tendencja wzrostowa – z poziomu 15 klaczy licencjonowanych w 2004 r. osiągnięto rekordową liczbę 68 młodych klaczy wpisanych do księgi stadnej w 2014 roku.

Tabela 13. Liczba klaczy młodych, wpisanych do księgi stadnej w danym roku

Liczba ogierów starszych, wpisanych do ksiąg stadnych

Statystyka dotycząca liczby ogierów, zgłoszonych do użytkowania w rozrodzie w poszczególnych latach, pokazuje znaczące wahania, jednak w ostatnich kilku latach ustabilizowała się na poziomie ok. 170 reproduktorów. W Małopolsce liczba ogierów kryjących jest ustabilizowana, a na Podkarpaciu widoczny jest niemal 2-krotny jej wzrost.

Tabela 14. Liczba ogierów starszych, wpisanych do ksiąg stadnych

Liczba ogierów młodych, wpisanych do księgi stadnej w danym roku

W 2007 roku podjęta została decyzja o grupowej kwalifikacji ogierów do hodowli, corocznie w połowie października w 2-3 miejscach w kraju Komisja Księgi Stadnej ocenia ogiery zgłoszone do kwalifikacji. Od 2006 r. liczba ogierów, które uzyskały prawo wpisu do księgi stadnej, sukcesywnie maleje, z 33 og. do 8 uznanych w 2014 roku.

Tabela 15. Liczba ogierów młodych, wpisanych do księgi stadnej w danym roku

Liczba źrebiąt zidentyfikowanych w poszczególnych latach

W analizowanym okresie liczba identyfikowanych źrebiąt podlegała dość znaczącym wahaniom, zarówno na terenie całej Polski, jak i w rejonie Polski południowo-wschodniej, jednak w ciągu 10 lat widoczny jest 2-krotny wzrost liczby rodzących się i opisywanych źrebiąt huculskich.

Tabela 16. Liczba źrebiąt zidentyfikowanych w poszczególnych latach

 

Program hodowli koni rasy huculskiej

Decyzją Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, księgę stadną oraz ocenę wartości hodowlanej i użytkowej koni rasy huculskiej prowadzi Polski Związek Hodowców Koni (PZHK) z siedzibą w Warszawie. PZHK jest krajową federacją 15 okręgowych lub wojewódzkich związków hodowców koni, zajmuje się organizacją i doskonaleniem hodowli koni oraz rejestracją i selekcją źrebiąt 9 ras koni. Działająca przy PZHK Komisja Księgi Stadnej koni rasy huculskiej, w skład której powołuje się uznane autorytety z dziedziny hodowli i użytkowania rasy, reprezentuje hodowców tej rasy. Wzorzec rasy, zasady wpisu do księgi stadnej oraz zakres i sposób prowadzenia oceny wartości użytkowej określone są w „Programie hodowli koni rasy huculskiej”. Hodowlę koni huculskich w Polsce prowadzona jest w oparciu o 7 rodów męskich (Goral, Gurgul, Hroby, Ousor, Pietrosu, Polan i Prislop) oraz 14 rodzin żeńskich (Agatka, Bajkałka, Czeremcha, Wrona, Gurgul, Jagoda, Laliszka, Nakoneczna, Wołga, Polanka, Sroczka, Sekunda, Wydra oraz Reda).

Podstawowym dokumentem konia jest paszport identyfikacyjny, a po zakwalifikowaniu do rozrodu – „Świadectwo wpisu klaczy / ogiera do księgi stadnej”. Przed wpisem klaczy/ogiera do księgi obowiązuje potwierdzenie pochodzenia po wskazanej parze rodzicielskiej badanami markerów genetycznych. Kwalifikacja młodych ogierów do hodowli odbywa się na corocznie organizowanych przeglądach, natomiast klacze uzyskują wpis do księgi na podstawie oceny bonitacyjnej eksterieru i ruchu oraz podstawowych pomiarów zoometrycznych, dokonanych przez pracownika / inspektora jednego z 16 Okręgowych/Wojewódzkich Związków Hodowców Koni. Miernikiem oceny wartości użytkowej są kategoryzacje ogierów oraz klaczy. Selekcja prowadzona jest poprzez analizę rodowodową, ocenę eksterieru i ruchu oraz ocenę wartości użytkowej. Próby użytkowości, zarówno wierzchowe, jak i zaprzęgowe, dzielą się na wstępne (dla młodych ogierów i klaczy wpisywanych do księgi stadnej) oraz zasadnicze, sprawdzające umiejętność pokonywania naturalnych i sztucznych przeszkód terenowych, odwagę, zdolności, posłuszeństwo i poziom wytrenowania konia. Dla zawodnika jest to próba jazdy w zadanym tempie i umiejętności prowadzenia konia w trudnym terenie.

Księga stadna koni rasy huculskiej ukazuje się drukiem, począwszy od 1962 r. wydano już 8 tomów, zawierających łącznie rodowody i podstawowe dane 819 klaczy oraz 320 ogierów. O dynamicznym rozwoju rasy może świadczyć fakt, iż w I tomie zamieszczono dane 43 klaczy i 25 ogierów, podczas gdy VIII tom wydany w 2004 r. zawierał już 500 klaczy i 133 ogiery.

Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy huculskiej

W czerwcu 1992 r. na Konferencji Narodów Zjednoczonych - Środowisko i Rozwój (UNCED) w Rio de Janeiro 167 krajów zrzeszonych w ONZ podpisało „Konwencję o różnorodności biologicznej”. Polska ratyfikowała tę Konwencję w grudniu 1995 roku, co tym samym nałożyło na nasze państwo obowiązek zachowania różnorodności biologicznej na terenie własnego kraju, nie tylko na obszarach chronionych, ale także na obszarach użytkowanych gospodarczo, głównie rolniczo. Tym samym Polska włączyła się do realizacji Światowej Strategii Zachowania Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich, opracowanej przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Zasoby Genetyczne Zwierząt Gospodarskich obejmują te gatunki zwierząt, które są lub mogą być wykorzystywane do produkcji żywności oraz w rolnictwie, a zarządzanie tymi zasobami obejmuje wszystkie działania związane z charakterystyką, sposobami użytkowania, doskonalenia i ochrony.

W 1999 roku rozpoczęto prace nad Krajowym Programem Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt, którego nadrzędnym celem było zapewnienie, że różnorodność genetyczna zwierząt gospodarskich niezbędnych do produkcji żywności i dla rolnictwa, będzie zachowana obecnie i w przyszłości. W maju 2000 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zaakceptował do realizacji programy hodowlane ochrony zasobów genetycznych poszczególnych populacji, w tym programy dla konika polskiego i konia huculskiego. Programy te zawierają informacje o historii powstania danej rasy i uzasadnienie konieczności jej ochrony, precyzują cele i harmonogram działań, a także zakres ochrony in-situ i ex-situ. Programy określają także zasady i metody pracy hodowlanej oraz wskazują organizacje odpowiedzialne za ich realizację.

W celu koordynacji działań na rzecz ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich utworzono Krajowy Ośrodek Koordynacyjny, który od 2002 r. działa w ramach Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego w Balicach koło Krakowa. Obecnie Instytut koordynuje realizację programów ochrony kilkudziesięciu ras, rodów, odmian, linii i szczepów w obrębie poszczególnych gatunków, w tym 7 rodzimych ras koni: huculskiej, konik polski, małopolskiej, wielkopolskiej, śląskiej, zimnokrwistej w typie sokólskim oraz zimnokrwistej w typie sztumskim.

W programie ochrony zasobów genetycznych koni rasy huculskiej mogą uczestniczyć hodowcy, utrzymujący co najmniej 2 klacze huculskie hodowli krajowej, wpisane do księgi stadnej, wywodzące się od uznanych rodzin żeńskich, poddane ocenie wartości użytkowej, ocenione pod względem eksterieru i ruchu na co najmniej 76 pkt bonitacyjnych, posiadające udokumentowane pochodzenie potwierdzone za pomocą badania markerów genetycznych, stanowione ogierami wskazanymi przez prowadzącego księgę. Klacze te musza urodzić i odchować co najmniej 2 źrebięta w ciągu 5 lat uczestnictwa w programie. Roczny koszt dofinansowania kosztów utrzymania klaczy objętej programem wynosi 1500 zł.

Tabela 17. Liczebność stad i klaczy rasy huculskiej objętych programem ochrony zasobów genetycznych w Polsce

Programem ochrony zasobów genetycznych koni rasy huculskiej w Polsce objętych było w zależności od roku między 65 a 80 % pogłowia klaczy czynnych w rozrodzie, od kilku lat z niewielką tendencją wzrostową.

Tabela 18. Liczebność stad i klaczy rasy huculskiej objętych programem ochrony zasobów genetycznych w Małopolsce i na Podkarpaciu

 

Stan hodowli koni huculskich na Ukrainie (okres analizy: dane wyjściowe, dane historyczne, dokładny okres ostatnich 11 lat (2004-2014)).

 

Historia koni rasy huculskiej

Konie huculskie to najstarsza, występująca na Ukrainie rasa, której nazwa pochodzi od mieszkańców Karpat Wschodnich - Hucułów, dla których koń odgrywał ważną rolę w codziennym życiu. Jak świadczą dostępne materiały archiwalne, najbardziej istotną rolę w rozwoju hodowli konia huculskiego miała utworzona państwowa stadnina we wsi Drogowyż w obwodzie lwowskim (1822 rok), stadnina w Łuczynie na Bukowinie (1856 rok) i państwowе stado we wsi Turie Remety na Zakarpaciu (1871 rok). W roku 1891 otwarty został pierwszy punkt kopulacyjny w Kosowie, a w roku 1895 w Żabiem (obecnie Werchowyna). W latach 1907-1909 konie z państwowej stadniny Drogowyż razem z obsługą zostały przeniesione do nowozbudowanej stadniny w Sądowej Wiszni, w obwodzie lwowskim. W roku 1924 zastępca dyrektora państowej stadniny koni Sądowa Wisznia Michał Holländer – rotmistrz WP – przeprowadził rejestrację 323 klaczy rasy huculskiej na Huculszczyźnie. W tym czasie powstał w Żabiem Zwiazek Hodowców Konia Huculskiego.

Stadniny, które prowadziły na terenach górskich punkty kopulacyjne, były pierwszymi, które podejmowały pracę hodowlaną z rasą huculską. W roku 1856 z inicjatywy komendanta państwowej stadniny koni w Radowcach (jeden z głównych ośrodków rumuńskiej Bukowiny), pułkownika Hermana, podjęto selekcję koni rasy huculskiej w Łuczynie (w górach, 100 km od Radowiec). Na początku w stadninie było 10 klaczy, działała ona do roku 1870. W roku 1877 stadnina została utworzona na nowo i pracowała do ewakuacji na początku I wojny światowej do Waldhof w Austrii.

Po utworzeniu stadniny na nowo wyodrębniono następujące linie koni rasy huculskiej: Stribula, Miszki, Tarasa, Czeremosza, Hrobrego, Gorala, Kapula, Ispasa i innych. Ze stadniny w Łuczynie ogiery były w zasadzie kierowane do Państwowych Stad Ogierów (PSO) Drogowyż, Sądowa Wisznia i Turia Remeta. Większość ogierów pochodziła z Bukowiny czy Huculszczyzny. One, albo ich potomkowie były wysyłane do punktów kopulacyjnych na obszarach górskich.

Między pierwszą i drugą wojną światową powstały nowe linie, które pochodziły od ogierów Wipczyj, 551 Polan, Kikacz i Tosko. W roku 1937 w strefie działalności PSO Sądowa Wisznia było 37 licencjonowanych ogierów rasy huculskiej, w tym z linii Gorala – 18, Hrobrego – 13, Tarasa – 1, Wipczego – 1, Ispasa – 1.

Po zakończeniu I wojny światowej i rozpadzie monarchii austro-węgierskiej pogłowie stadniny w Łuczynie było rozdzielone pomiędzy państwa nowo utworzone: Czechosłowację, Polskę i Rumunię. W Czechosłowacji zorganizowano w roku 1921 stadninę państwową w Topolczankach. Z Waldhof do Topolczanek przekazano 33 sztuki koni huculskich, w tym 2 ogiery, 15 klaczy, 16 źrebiat: po ogierze Hrobry I – 12 sztuk, po Goralu I – 4 sztuki.

Z Topolczanek w roku 1923 do stadniny Turie Remety przekazano stado koni rasy huculskiej w liczbie 43 sztuki. W roku 1926 część stada z Turie Remety wróciła do Topolczanek (1 ogier, 10 klaczy, 19 źrebiąt). W roku 1936 selekcja koni w Topolczankach została decyzją ministerialną wstrzymana, a stado huculskie w całości przekazano do Turie Remety.

W roku 1936 do Turie Remety został przekazany ogier Gurgul, który jako przedstawiciel nowej linii z roku 1927 pokrył w Topolczankach 102 klacze, które urodziły 47 ogierów i 26 klaczy. Na Zakarpaciu po Gurgulu otrzymano ogiery: 24 Głuszec, 23 Bramkarz, 8 Hormon, 18 Hulaka, 22 Huczny.

W okresie powojennym zachodnie obwody Ukrainy i Zakarpacie zostały przyłączone do Ukraińskiej Republiki Radzieckiej. W tym okresie hodowlą koni w obwodzie Zakarpackim kierował Michaił Baczynski. Istniał wówczas system rejestracji koni w księgach hodowlanych, przeprowadzano wystawy oraz próby koni zarodowych. Na podstawie wielololetnich materiałów kierownika działu hodowli koni M.Baczynskiego i obserwacji przeprowadzonych przez Ukraińską stację naukowo-badawczą hodowli koni, w roku 1946 został wydany I tom Państwowej zarodowej księgi koni rasy huculskiej z monografią rasy napisaną przez I. Żadana. Było w niej zarejestrowanych 571 sztuk koni zarodowych, w tym 43 ogiery i 528 klaczy; poza tym podano rejestr części wziętych do ewidencji 2-letnich klaczy z ustalonym pochodzeniem rasy huculskiej – 61 sztuk. Z nich największa liczba koni rasy huculskiej przypadała na Obwód Zakarpacki (75,3%), gdzie inwentaryzacja była przeprowadzona dokładniej.

W okresie lat 1950–1952 na Zakarpaciu pracowało dziewięć gospodartw hodowlanych z pogłowiem koni 227 sztuk, w tym 9 ogierów, 104 klaczy-matek i 123 źrebiąt.

Podstawą selekcji były ogiery zarodowe państwowej stadniny koni w Turie Remetach, które w 50-tych latach były przekazane do Zakarpackiego gospodarstwa hodowlanego (Czikosz Goronda rejonu Berehovskiego). Punkty kopulacyjne rasy huculskiej były skupione w okręgach górskich. Należy podkreślić, że już o tej porze była rozpowszechniona sztuczna inseminacja klaczy.

W roku 1952 od ogierów zarodowych rasy huculskiej państwowej stadniny koni w Turie Remetach urodziło się 252 źrebięta, w tym ogierków/klaczek 127/125 sztuk: w rejonie Wielki Berezny od ogiera Dunaj 24 (15/9) źrebięta, od ogiera Harmoniczny 15 (8/7) źrebiąt; w rejonie Pereczyński od ogiera Homin 13 (9/4) źrebiąt, od ogiera Huczny 30 (14/16) źrebiąt, od ogiera Goral 59 (26/33) źrebiąt, od ogiera Hrobry 35 (19/16) źrebiąt; w rejonie Swalawskim od ogiera Ganasz 25 (12/13) źrebiąt, od ogiera Glaz 20 (13/7) źrebiąt; w rejonie Hustskim od ogiera Otboj 31 (11/20) źrebiat.

W latach 50-tych, aż do lat 90-tych działały gospodarstwa hodowlane w rejonach Miżhirsim oraz Wielkoberezniańskim obwodu Zakarpackiego i w rejonie Werchowyńskim obwodu Iwanofrankowskiego, z pogłowiem: 7 ogierów, 39 klaczy rasy huculskiej. Ważną rolę w hodowli koni rasy huculskiej odgrywały ewidencja hodowlana i bonitacja, które były prowadzone tradycyjnie przez gospodarstwa hodowlane obwodów Lwowskiego, Iwanofrankowskiego i Zakarpackiego.

W okresie od 1985 do 1988 r. stworzono 5 gospodarstw zarodowych hodowli koni rasy huculskiej: w kołchozach “Progres” w rejonie Putylskim, w obwodzie Czerniowieckim, „40-lecia Października” w rejonie Kosowskim oraz im. Kociubińskiego w rejonie Werchowińskim, w obwodzie Iwanofrankowskim, „Szypit” w rejonie Miżgirskim oraz im. Illicza w rejonie Wielkoberezniańskim, w obwodzie Zakarpackim.

W roku 1988 do wyżej wymienionych gospodarstw karpackiego obszaru Ukrainy sprowadzone zostały ogiery rasy huculskiej z Czechosłowacji: Lukasz Gu E-2 (Gurgul Edo II – 22 Etna), Merkur Gu III-8 (Gurgul Edo II – 16 Dubrawa), Centaur (Gurgul Edo I – Szulka 6) i Baltis (Gurgul Edo – Tuba 7), które odegrały ważną rolę w odtworzeniu pogłowia koni tej rasy i dały liczne potomstwo, które jest podstawą pogłowia matecznego ukraińskich gospodartw hodowlanych.

W gospodarstwie hodowlanym w Sądowej Wiszni w 1995 roku stworzono Lwowską obwodową państwową stadninę koni, zakupiono 5 klaczy zarodowych ze stadniny koni zarodowych „Szypit” rejonu Miżhirskiego, obwodu Zakarpackiego i 2 zarodowe ogiery z Zakarpackiego zespołu gospodarstw hodowlanych. Punkty kopulacyjne rasy huculskiej Lwowskiej państwowej stadniny koni funkcjonowały w gospodarstwach rejonów Skołowskiego, Stryjskiego i Turkowskiego w obwodzie Lwowskim.

W roku 1997 z okazji obchodów 90-lecia Lwowskiej państwowej stadniny koni (Sądowa Wisznia) zostało utworzone Towarzystwo konia huculskiego, które w roku 2000 zostało przemianowane na Naukowo-produkcyjną asocjację „Plemkonecentr” ze stadniną koni i centrum selekcyjnym do hodowli koni rasy huculskiej na Ukrainie. Utworzono gospodarstwa hodowlane: FG „Złota podkowa”, NWA „Plemkonecentr”, FG „Barwinek”, FG „Połonińskie gospodarstwo” w obwodzie Zakarpackim, a w obwodzie Iwanofrankowskim sp. z o.o. „Warto” oraz FG „Zariczczia”.

W ramach projektu HPI „Odrodzenie znikających ras zwierząt na Huculszczyźnie” w roku 2001 we wsi Sokoliwka w rejonie Kosowskim (obwód Iwanofrankowski) i wsi Kwasy w rejonie Rahowskim w obwodzie Zakarpackim w gospodarstwach prywatnych utworzono ośrodki hodowli koni rasy huculskiej.

W roku 2004 sprowadzono 5 ogierów zarodowych (Pegazik, gn., 2001 r.ur., Parysek, gn., 2001 r.ur., Warnik 255, gn. 2002 r.ur., Selen, ciem.gn., 2002 r.ur., Pedro, gn., 2002 r.ur.) z Polski, które jakościowo wpłynęły na hodowlę koni rasy huculskiej na Ukrainie, ponieważ populacja koni doznała wzrostu poziomu inbredu, co spowodowało zmniejszenie wskaźników odtworzenia. Również sprowadzone były ogiery Poligon, gn., 2005 r.ur., Nektor, skaro-gn., 2007 r.ur. i Pers, gn.-srok., 2003 r.ur. z Polski, Ousor Wulkan, mysz., 2005 r.ur. ze Słowacji w 2010 roku, Astor gn. 2011 r.ur. ze Słowacji w 2013 roku.

W roku 2013 został wydany II tom Państwowej Księgi Stada Koni Rasy Huculskiej (PKS), gdzie są wpisane ogiery i klacze, które należą do gospodarstw zarodowych: NPA „Plemkonecentr”, GF „Złota Podkowa”, GF „Gospodarstwo Połonińskie”, GF „Mykulanyć” w obwodzie Zakarpackim oraz „Warto” sp. z o.o., GF „Zariczcza” w obwodzie Iwanofrankowskim oraz inni właściciele koni zarodowych.

Wpisy do Państwowej Księgi Stada Koni Rasy Huculskiej są zatwierdzane roporządzeniami Głównych Zarządów Rozwoju Rolno-Przemysłowego Zakarpackiego Obwodowego Urzędu Państwowego Nr 43 z dnia 20.12.2010 r., Iwanofrankowskiego Obwodowego Urzędu Państwowego Nr 77 z dnia 20.12.2010 r., i Lwowskiego Obwodowego Urzędu Państwowego Nr 91 z dnia 21.12.2010 r.

Łącznie do II tomu wpisano 48 ogierów (Nr 44 – 91) i 154 klaczy (Nr 529 – 682). Z 48 ogierów trzy sztuki były importowane z Czechosłowacji; 7 – z Polski i 1 sztuka z Węgier. Do części głównej wpisano 28 koni (16 ogierów i 12 klaczy), do części pierwszej – 6 koni, do części trzeciej – 168 koni (32 ogiery i 136 klaczy).

Od roku 2009, aby zostać wpisanym do PKS konie muszą mieć wniosek na temat prawidłowości pochodzenia wydawany przez Laboratorium Genetyki Instytutu Hodowli Zwierząt Narodowej Akademii Nauk Rolniczych Ukrainy, która jest członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Genetyków Zwierzat (International Society for Animal Genetics – ISAG).

Pogłowie koni rasy huculskiej na Ukrainie

Na dzień 01 stycznia 2014 roku stan hodowli koni na Ukrainie jest następujący: największa liczba koni zarodowych znajduje się w obwodzie Zakarpackim - 67%, w obwodzie Iwanofrankowskim 21 % i 11% w obwodzie Lwowskim. Porównując okres lat 2004-2014 najbardziej liczne pogłowie było w roku 2010 (244 szt.), co było związane z finansowaniem gospodarstw zarodowych i postępem w pracy selekcyjno-zarodowej w ramach programu rządowego. Po wstrzymaniu programu liczba pogłowia zaczęła zmniejszać się.

Tabela 19. Pogłowie koni zarodowych rasy huculskiej w latach 2004-2014, sztuk

Tabela 20. Pogłowie koni zarodowych rasy huculskiej w okresie lat 2004-2014 w przekroju gospodarstw i właścicieli prywatnych, sztuk

Wśród 13 gospodarstw, zajmujących się hodowlą koni rasy huculskiej, najwięcej jest takich, które utrzymują od jednej do 3-ch klaczy - 7, gospodarstw z liczbą klaczy od 4 do 10 – jest 4, generalnie z obwodu Iwanofrankowskiego. W kategorii 11-20 klaczy jest jedno gospodarstwo w obwodzie Zakarpackim – GF „Gospodarstwo Połonińskie”, a w kategorii ponad 20, jedno gospodarstwo również w obwodzie Zakarpackim – NPA „Plemkonecentr”. Oba te gospodarstwa mają status gospodarstw zarodowych hodowli koni rasy huculskiej.

Tabela 21. Liczba gospodarstw hodowli koni rasy huculskiej w zależnści od ilości klaczy

Liczba ogierów aktywnych w rozrodzie w ciągu lat 2004-2014 jest stosunkowo stabilna i odpowiada ogólnej ilości pogłowia: 62% ogierów znajduje się w granicach obwodu Zakarpackiego, zaś 38% w obwodzie Iwanofrankowskim, a 8% w obwodzie Lwowskim.

Tabela 22. Liczba ogierów aktywnych w rozrodzie w okresie lat 2004-2014 (w sztukach)

Począwszy od roku 2005 wprowadzono atestację państwową ogierów aktywnych w rozrodzie do wykorzystania hodowlanego. Najwięcej atestowanych ogierów pochodzi z linii Hrobrego – 39%, Gurgula – 26%, Ousora – 13%, Gorala – 9%, Pietrosu – 9%. Zdecydowana większość atestowanych ogierów jest maści gniadej – 74%, myszatej – 9%, skaro-gniadej – 9%, gniado-srokatej – 4% i kasztanowatej – 4%.

Tabela 23. Ilość ogierów dopuszczonych do wykorzystania hodowlanego

 

Program hodowli koni rasy huculskiej na ukrainie

Na podstawie Ustawy Ukrainy „O hodowli zwierząt gospodarskich” prowadzenie i przygotowanie do wydania Państwowej Księgi Stada Koni Rasy Huculskiej (DKPK) koni rasy huculskiej spełnia NWA «Plemkonecentr» – selekcyjne centrum hodowli koni.

Zapis do poszczególnych części Państwowej Księgi Stada Koni Rasy Huculskiej (głównej, pierwszej i drugiej) regulowany jest przez punkt 1.8 Instrukcji bonitacji koni rasy huculskiej, która jest zatwierdzona Rozporządzeniem Ministerstwa Polityki Rolnej Ukrainy Nr 236 z dnia 12.05.2010 i zarejestrowana w Ministerstwie Sprawiedliwości Ukrainy dnia 4 czerwca 2010 roku pod Nr 358/17653.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministerstwa Polityki Rolnej Ukrainy corocznie przeprowadza się bonitację koni rasy huculskiej. Konie rasy huculskiej oceniane są według: pochodzenia, typu, eksterieru, konstytucji, użytkowości, jakości potomstwa i pomiarów.
Użytkowość koni rasy huculskiej ocenia się według: poziomu równowagi nerwowej – na specjalnie urządzonym torze przeszkód – ścieżce huculskiej; żywości, wytrzymałości i poziomu przygotowania fizycznego konia – próbami jazdy na długi dystans; jakościami zaprzęgowymi – próbami w zaprzęgu parokonnym.

Główne linie rasy huculskiej:

Aktualnie na Ukrainie występują przedstawiciele 5 linii rasy huculskiej: Gurgula, Hrobrego, Gorala, Ousora, Pietrosu.

W ogniwie selekcyjnym rasy huculskiej wykazuje się 14 rodzin matecznych, z nich jedna – hodowli czechosłowackiej, pozostałe 13 – ukraińskiej:

Najbardziej liczne są rodziny:

W populacji koni rasy huculskiej selekcji ukraińskiej są określone trzy typy:

 

Program zachowania zasobu genetycznego koni rasy huculskiej na ukrainie

Jednym z zadań priorytetowych przepisów podstawowych „Konwencji o różnorodności biologicznej”, która była ratyfikowana przez Radę Najwyższą Ukrainy dnia 27.11.1994 r., jest opracowanie narodowej strategii utrzymania bioróżnorodności.

W związku z tym nabiera aktualności utrzymanie zasobu genetycznego ras lokalnych. Właśnie taką dla Karpackiego regionu Ukrainy jest macierzysta huculska rasa koni, który należy do rejestru ras wymagających ochrony i włączona jest do „Programu ochrony zasobów genetycznych podstawowych gatunków zwierząt gospodarskich na Ukrainie na okres do 2015 roku”.

Do końca 2010 roku istniał Narodowy program selekcji w hodowli zwierząt „Selekcja w hodowli zwierząt i drobiu w przedsiębiorstwach kompleksu rolno-przemysłowego”, który był finansowany z budżetu państwowego Ukrainy. Gospodarstwa, które mogły uczestniczyć w tym programie, musiały utrzymywać nie mniej niż 10 klaczy i 2 ogiery, dopuszczone do wykorzystania hodowlanego. Finansowanie odbywało się na zasadach konkursu. Program przewidywał finansowanie w wysokości: zachowanie i utrzymanie klaczy w gospodarstwie zarodowym – 1000 hrywien, zachowanie i utrzymanie klaczy w centrum selekcyjnym – 2000 hrywien, zachowanie i utrzymanie ogiera – 4000 hrywien, za rozszerzanie pogłowia podstawowego – 4000 hrywien.powrót

 

3.3. Współczesne trendy użytkowania koni huculskich

 

Współczesne trendy użytkowania koni huculskich w Polsce

Konie huculskie, to rasa o wszechstronnym użytkowaniu, chociaż przez wiele lat kojarzona była wyłącznie z użytkowaniem jucznym. Od czasów kiedy konie te użytkowano w ten sposób minęło wiele lat, a sposób użytkowania koni huculskich zmienił się, głownie ze względu na oczekiwania potencjalnych użytkowników tych koni. Stały kontakt z człowiekiem, sprawił że hucuły są łagodnymi, przyjacielskimi i lubiącymi towarzystwo końmi.

Obecnie prócz użytkowania w hodowli konie te użytkowane są w rajdach, turystyce górskiej, agroturystyce, sporcie zaprzęgowym, skokach przez przeszkody i hipoterapii. Jest to jedna z najwszechstronniejszych w użytkowaniu ras koni.

Użytkowanie w hodowli oznacza wybór najlepszych koni w celu uzyskania potomstwa o pożądanych cechach. Właśnie w tym celu przeprowadza się próbę dzielności (wstępną i zasadniczą) nazywaną też oceną użytkową koni. Prowadzi się ją w celu wyłonienia spośród pogłowia hodowlanego osobników prezentujących najlepsze cechy pod względem eksterieru (ocena płytowa), jak i sprawności w poruszaniu się po trudnym terenie, umiejętności i dzielności w pokonywaniu przeszkód na specjalnie przygotowanym torze przeszkód nazywanym „Ścieżką huculską” [Jackowski i Kasińska 2003].

Wstępna polowa próba dzielności - wierzchowa lub zaprzęgowa

Warunkiem wpisu ogiera i klaczy do księgi rasy huculskiej jest zaliczenie, co najmniej wstępnej polowej próby dzielności. Minimalny wiek ogiera i klaczy rasy huculskiej dopuszczający do przystąpienia do wstępnej próby polowej to ukończone 30 miesięcy życia.
Zalecana minimalna liczba koni wymagana do przeprowadzenia próby - minimum 3 sztuki ogierów lub klaczy poddawanych próbie.

Próba polowa wstępna może być przeprowadzana pod siodłem lub w zaprzęgu. Ogier lub klacz poddawane próbie są siodłane, kiełznane lub oprzęgane w obecności komisji przeprowadzającej próbę. W próbie polowej wstępnej przeprowadzanej zarówno pod siodłem, jak i w zaprzęgu, koń pokonuje dystans dwa razy po około 150-200 m, po trasie o naturalnym podłożu (ziemnym lub trawiastym): stępem, a następnie w drugim nawrocie kłusem. Komisja ocenia również stanie w miejscu, sposób ruszania i zatrzymania oraz sposób reakcji konia na wodze lub lejce, jego posłuszeństwo i charakter. Zachowanie się konia podczas całego przebiegu próby, zarówno przeprowadzanej pod siodłem, jak i w zaprzęgu, oceniane jest w zależności od wykonywania wymaganych próbą czynności, w skali 10-punktowej oddzielnie dla stępa i kłusa. Wynikiem końcowym są dwie oceny, pierwsza za przebieg próby w stępie i druga za przebieg próby w kłusie.

Stosowana skala ocen za przebieg próby:

Warunkiem zaliczenia próby polowej wstępnej jest uzyskanie wyniku co najmniej 6 punktów w stępie i co najmniej 6 punktów w kłusie pod wierzchem lub w zaprzęgu. Próbę można powtórzyć jednokrotnie, po co najmniej jednomiesięcznym ponownym przygotowaniu konia.

Zasadnicza polowa próba dzielności - wierzchowa lub zaprzęgowa

Minimalny wymagany wiek (ogierów i klaczy) przystępujących do zasadniczej polowej próby dzielności - ukończone 36 miesięcy życia. Ogólny stan zdrowia oceniany jest przez lekarza weterynarii i on decyduje o dopuszczeniu konia do udziału w próbach. Minimalna liczba koni (ogierów, klaczy, wałachów) potrzebna do przeprowadzenia próby dzielności wynosi 5 szt. Próba polowa zasadnicza może być przeprowadzana pod siodłem lub w zaprzęgu. W skład zasadniczej polowej próby wierzchowej wchodzą: ocena eksterieru i próba terenowa - ścieżka huculska, natomiast w skład zasadniczej polowej próby zaprzęgowej wchodzą: ocena eksterieru i alternatywna dla ścieżki huculskiej polowa próba zaprzęgowa.

Ocena eksterieru - ocena typu, budowy, ruchu i ogólnego wrażenia. Maksymalna ilość punktów bonifikacyjnych możliwych do zdobycia wynosi 50.

Ścieżka huculska - jako sprawdzian umiejętności pokonywania naturalnych i sztucznych przeszkód terenowych, odwagi, zdolności, posłuszeństwa i treningu konia. Dla zawodnika jest to próba jazdy w zadanym tempie i umiejętności prowadzenia konia w trudnym terenie. Maksymalna ilość punktów bonifikacyjnych możliwych do zdobycia w tej konkurencji to 80.

Polowa próba zaprzęgowa - próba alternatywna dla ścieżki huculskiej. Sprawdzian posłuszeństwa, zręczności i sprawności konia oraz umiejętności powożącego. Maksymalna ilość punktów bonifikacyjnych możliwych do zdobycia w tej konkurencji to 80.

Ocena eksterieru (ocena płytowa) - czempionat hodowlany

Koń oceniany jest przez komisję w klasycznym ogłowiu wędzidłowym (wędzidło zwykłe), w pozycji stój na płycie za: typ, pokrój, ogólną pielęgnację, kondycję i przygotowanie do pokazu. Natomiast w ruchu na ringu pokazowym (trójkąt o wym. 30 x 40 x 30 m) ocenia się stęp i kłus. Prezenter z koniem pokonują całą trasę trójkąta dwa razy. Raz stępem, drugi raz kłusem. Ocena kończy się postawieniem konia w pozycji stój przed komisją. W przypadku wątpliwości w ocenie komisja może prosić o powtórzenie pokazu. Szczegółowa ocena dokonywana jest w skali od 0-10 pkt. bonif.: typ maks. 10 pkt. bonif., pokrój maks. 10 pkt. bonif., stęp maks. 10 pkt. bonif., kłus maks. 10 pkt. bonif, ogólna kondycja i pielęgnacja maks. 10 pkt. bonif., razem maksymalna liczba 50 pkt. bonif.

Ostateczna ocena eksterieru każdego konia jest średnią z sumy niezależnych ocen przyznanych przez wszystkich sędziów za wymienione cechy (ocena z dokładnością do 0,5 pkt.).

Ścieżka huculska

Ścieżka huculska rozgrywana jest w terenie, na dystansie od 1500 do 2000 m do pokonania jest 16 przeszkód. Dokładny dystans, tempo, norma czasu, kolejność przeszkód oraz punkty bonifikacyjne za prawidłowe pokonanie przeszkód podawane są przez Komisję Sędziowską na odprawie technicznej przed rozgrywaną konkurencją, po uwzględnieniu konfiguracji terenu, rodzaju podłoża i warunków pogodowych.

W tej ocenie sprawdza się umiejętności konia oraz jeźdźca, odwagę i dzielność koni w pokonywaniu zarówno przeszkód terenowych (strome zjazdy, podjazdy, przekraczanie strumieni czy rzek) jak i zbudowanych przez człowieka jako odpowiednik tych spotykanych w terenie podczas codziennego użytkowania tych koni przez ludność użytkującą te konie od kilku stuleci (kładki nad rowami, bramki, kładki na podwyższeniu). Na trasie znajdują się też niewielkiej wysokości przeszkody do skoczenia (stacjonaty, pnie drzew, baliki słomy) [Tarnawa-Wójciga i in, 2006].

Spośród 16 ponumerowanych przeszkód naturalnych i tych zbudowanych przez człowieka, 12 z nich to przeszkody obowiązkowe do postawienia i znajdują się one na trasie każdej rozgrywanych prób natomiast 4 pozostałe wybiera się z listy przeszkód do wyboru. Punktację za poszczególne przeszkody, tempo pokonania trasy które zawierać musi się w przedziale 140-220m/min, podawane są przez komisję sędziowską po uwzględnieniu przez nią warunków panujących na trasie, ukształtowania terenu, podłoża i warunków pogodowych [PZHK, 2012].

W Tabeli 26, przedstawiono liczbę koni biorących udział w województwie małopolskim, w eliminacjach do próby dzielności w latach 2005 do 2014. Natomiast w Tabeli 25, przedstawiono liczbę koni które brały udział w województwie podkarpackim, w eliminacjach do próby dzielności w latach 2009, 2010, 2012 – 2014. Jak wynika z Tabeli 24 i 25 w analizowanych latach do eliminacji przystąpiły łącznie w obu województwach 803 konie.

W Tabeli 26 przedstawiono liczbę koni biorących udział w próbach dzielności w latach od 2005 do 2014, z uwzględnieniem miejsca próby i płci koni. Wyliczono, że łącznie w analizowanym okresie do Próby Dzielności przystąpiło 625 klaczy i 98 ogierów, spośród tych koni próbę zaliczyło odpowiednio 505 klaczy i 65 ogierów. Najwięcej koni brało udział w próbach dzielności organizowanych w Regitowie podczas „Majówki w Regietowie” imprezy hodowlanej o zasięgu krajowym oraz podczas „Dni Huculskich”. Łącznie w analizowanym okresie w Regietowie w próbach dzielności brało udział 355 klaczy i 64 ogiery. W tabeli uwzględniono próby które odbywały się w Pawłowicach i Rudawce Rymanowskiej na Podkarpaciu, oraz w Rzeszotarach i Nielepicach w Małopolsce (Tabela 24. Liczba koni (klacze/k/, ogiery /o/ i wałachy, /w/), które przystąpiły w województwie małopolskim do eliminacji przed próbami dzielności).

Tabela 24. Liczba koni (klacze/k/, ogiery /o/ i wałachy, /w/), które przystąpiły w województwie małopolskim do eliminacji przed próbami dzielności

Tabela 25. Liczba koni (klacze ogiery i wałachy), które przystąpiły w województwie podkarpackim do eliminacji przed próbami dzielności

Tabela 26. Liczba koni (klaczy i ogierów) w próbach dzielności z uwzględnieniem miejsca i roku próby w województwie podkarpackim i małopolskim

 

Turystyka

Ze względu na cechy użytkowe, związane z wytrzymałością, umiejętnością radzenia sobie w trudnym terenie konie huculskie są często, a w niektórych rejonach kraju najczęściej wybierane jako zwierzęta do turystyki i agroturystyki w terenach górskich i podgórskich. W Małopolsce i na Podkarpaciu występuje wiele gospodarstw agroturystycznych utrzymujących konie huculskie Tabela 27. Szacowana liczba koni huculskich utrzymywanych i użytkowanych w agroturystyce i turystyce w poszczególnych ośrodkach w województwie małopolskim, Tabela 28. Szacowana liczba koni huculski utrzymywanych i użytkowych w agroturystycei turystyce w poszczególnych ośrodkach w województwie podkarpackim). Szacunkowa liczba koni huculskich użytkowana w tych gospodarstwach na terenie obu województw wynosiła około 540 koni.

Tabela 27. Szacowana liczba koni huculskich utrzymywanych i użytkowanych w agroturystyce i turystyce w poszczególnych ośrodkach w województwie małopolskim

Tabela 28. Szacowana liczba koni huculski utrzymywanych i użytkowych w agroturystycei turystyce w poszczególnych ośrodkach w województwie podkarpackim

 

Sport zaprzęgowy

Oprócz użytkowania w szeroko pojętej turystyce konie huculskie sprawdzają się w sporcie zaprzęgowym. Na terenie obu analizowanych województw dużym powodzeniem cieszą się amatorskie konkursy powożenia rozgrywane w wielu miejscach zarówno na Podkarpaciu, jak i w Małopolsce. Wyliczono, że w latach 2007 do 2014 odbyły się 33 takie konkursy, w których uczestniczyło 316 koni huculskich (Tabela 29. Liczba koni huculskich uczestniczących w amatorskich zawodach zaprzęgowych z uwzględnieniem miejsca w województwie małopolskim, Tabela 30. Liczba koni huculskich uczestniczących w amatorskich zawodach zaprzęgowych z uwzględnieniem miejsca w województwie podkarpackim).

Tabela 29. Liczba koni huculskich uczestniczących w amatorskich zawodach zaprzęgowych z uwzględnieniem miejsca w województwie małopolskim

Tabela 30. Liczba koni huculskich uczestniczących w amatorskich zawodach zaprzęgowych z uwzględnieniem miejsca w województwie podkarpackim

Ponadto w Ujanowicach w 2014 roku 6 koni huculskich brało udział w konkursie zrywki drewna. Natomiast w Dębnie w 2013 roku 2 konie huculskie uczestniczyły w zrywce drewna.

 

Konkursy skoków przez przeszkody

Konkursy skoków przez przeszkody to kolejna z form użytkowania koni huculskich coraz prężniej się rozwijająca, praktycznie podczas każdych pokazów czy wystaw z udziałem koni tej rasy odbywa się konkurs skokowy.

W latach 2012 do 2014 na Podkarpaciu odbyło się 5 takich konkursów w których uczestniczyło łącznie 119 koni huculskich (Tabela 31. Liczba koni huculskich startujących w konkursie skoków przez przeszkody w latach 2012 do 2014 w województwie podkarpackim).

Tabela 31. Liczba koni huculskich startujących w konkursie skoków przez przeszkody w latach 2012 do 2014 w województwie podkarpackim

 

Hipoterapia

Po II Wojnie Światowej, przez wiele lat wszelkie formy jeździectwa spotykały się z krytyką ówczesnych władz. Również wykorzystywanie konia w leczeniu osób niepełnosprawnych nie było akceptowane. Brakowało odpowiedniego sprzętu i zaplecza do prowadzenia zajęć. Mimo to w 1962 roku prof. Mariusz Weiss podjął pierwszą próbę organizacji terapeutycznych jazd. Miało to miejsce w Konstancinie pod Warszawą w Centrum Rehabilitacji Narządu Ruchu. Zajęcia te odbywały się dzięki pomocy Pani Urszuli Schweitzer, która podjęła się przygotowywania pacjentów do zajęć rehabilitacyjnych, jak również prowadzenia samych zajęć. Niestety w roku 1980 Urszula Schweitzer z różnych względów musiała opuścić nasz kraj i tym samym hipoterapia w Konstancinie przestała istnieć. Do jeździectwa terapeutycznego powrócono w 1985 roku. W tym okresie, za sprawą prof. Stanisława Grochmala oraz dr Ireny Soleckiej, w podkrakowskich Swoszowicach na terenie ośrodka jeździeckiego WLKS Krakus zorganizowano pierwsze turnusy hipoterapeutyczne dla dzieci chorych na mózgowe porażenie dziecięce. Zajęcia hipoterapii miały na celu wspomaganie podstawowej rehabilitacji. W następnych latach metody te zaczęto wprowadzać w kolejnych ośrodkach na terenie Polski, między innymi w Rzeszowie (1986 r.), Poznaniu (1987 r.) i Warszawie (1988 r .). Ta forma terapii cieszyła się coraz większym uznaniem wśród rodziców oraz pacjentów. Powstawały nowe ośrodki, w których z zajęć hipoterapeutycznych mogły korzystać nie tylko dzieci, ale również młodzież i osoby dorosłe. W 1989 roku w Krakowie powołano do życia Fundację Na Rzecz Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych „Hipoterapia”. Jest ona najstarszą ogólnopolską organizacją pozarządową zajmującą się zagadnieniami związanymi z hipoterapią i rehabilitacją konną. Na początku swojej działalności Fundacja zajmowała się głównie popularyzacją tej metody wśród społeczeństwa. Przełomowym momentem był rok 1992 w którym Fundacja zainicjowała powstanie Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego zrzeszającego lekarzy, fizjoterapeutów, instruktorów jazdy konnej, pedagogów, psychologów oraz inne osoby powiązane z hipoterapią [Witkowska 2006].

Analizę użytkowania koni huculskich do hipoterapii przeprowadzono w oparciu o wyniki pracy magisterskiej wykonanej w Katedrze Hodowli Koni UR w Krakowie. Analizując 5 ośrodków jeździeckich w okolicach Tarnowa, w których prowadzono zajęcia hipoterapii wykazano że na 140 koni należących do 7 ras, użytkowanych do różnych form spędzania czasu z koniem, 22 było użytkowanych w hipoterapii, a wśród nich 50% stanowiły konie rasy huculskiej (Tabela 32. Liczba koni w poszczególnych ośrodkach z uwzględnieniem rasy).

Tabela 32. Liczba koni w poszczególnych ośrodkach z uwzględnieniem rasy

Nowicka-Posłuszna i Bielawska (1993) stwierdziły, że do terapii najbardziej nadają się konie rasy huculskiej ze względu na swoje wymiary oraz spokojny temperament i przyjazne nastawienie do człowieka.

Ponadto z przeprowadzonej ankiety wśród osób prowadzących zajęcia z hipoterapii wynika, że konie huculskie są często zakupywane właśnie jako konie przeznaczone do pracy w hipoterapii.

 

Współczesne trendy użytkowania koni huculskich na Ukrainie

 

"Gdzie Hucuł, tam i koń, nie ma Hucuła, nie byłoby człowieka w górach.. Przebywanie wielkich odległości, przynoszenie ciężarów do rozrzuconych i wysoko obok pastwisk górskich położonych chat huculskich nie byłoby możliwe bez konia... pasąc się od źrebięcia po wąwozach, gąszczach, stromiznach, huculskie konie panują nad lękiem, a osiągają przy tym zdolność przechodzenia miejsc niebezpiecznych, bo umieją wspinać się, czołgać i przysiadać w stopniu rzadko spotykanym w rodzie końskim” (Stanisław Wincenz „Na wysokiej połoninie”).

Na Huculszczyźnie koń — to główny pomocnik w gospodarstwie, dlatego Huculi konia czczą, a uprząż końską ozdabiają nie gorzej niż własne ubranie.

„Huc, huc Huculi na siwej kobyle, Jeden jedzie na ogonku, a drugi na grzywie. Jeden jedzie na ogonku i gra na sopiłcę, Drugi jedzie taj i na grzywie i rozczesa grzywkę. Nie ten Hucuł, nie ten Hucuł, co tu naprzychodził, A ten Hucuł, a ten Hucuł, co w górach się rodził.”

Koń huculski jest obecnie dość szeroko wykorzystany w gospodarstwach rolnych i leśnych, a także w gospodarstwie domowym i do codziennych potrzeb mieszkańców. Sprzyja temu brak dróg, brak pojazdów lub niemożność z ich wykorzystania. Oprócz tego, w warunkach nasilania się kryzysu energetycznego, do wielu prac związanych z transportem, czy uprawą roli korzystniej (opłacalniej) jest wykorzystać konie, ponieważ koszt ich utrzymania jest relatywnie niski. Konie huculskie wykorzystywane mogą być również do ochrony lasów, wypasania bydła i.t.p.

 

Ocena użytkowości koni rasy huculskiej

Rasa huculska koni zaliczana jest do macierzystych ras górskich o uniwersalnej użytkowości, ale w zasadzie w kierunku wierzchowo-jucznym, który wytworzył się pod wpływem warunków prowadzenia hodowli i użytkowania koni. Dlatego podstawy systemu treningu i prób dzielności koni huculskich stanowią zasady prób kombinowanych, przy maksymalnym ich zbliżeniu do lokalnych warunków środowiskowych i sposobu gospodarczego użytkowania koni.

Użytkowość koni rasy huculskiej ocenia się według:

W celu oceny użytkowości i wartości hodowlanej, a także przydatności do różnych form wykorzystania w 2006 roku po raz pierwszy był przeprowadzony konkurs koni rasy huculskiej. W ciągu okresu 2006-2010 gromadzono dane do opracowania kryteriów oceny koni rasy huculskiej według użytkowości. Wskutek długotrwałej pracy Państwowej Komisji Atestacyjnej i ekspertów międzynarodowych określono podstawy, które były wykorzystane przy tworzeniu Instrukcji z bonitowania koni rasy huculskiej, którą zatwierdzono na mocy Rozporządzenia Ministerstwa Polityki Rolnej Ukrainy Nr 236 z dnia 12.05.2010 r.

Przy ocenie użytkowości i wartości hodowlanej ważnym aspektem jest utrzymanie cennych cech genetycznych i fenotypowych: doskonałych właściwości adaptacyjnych do zmiennych warunków środowiska i różnych sposobów wykorzystania, zrównoważony temperament, dobrze rozwinięty instynkt stadny, dobre zdrowie, a także rzadka u innych ras autentyczna potrzeba kontaktu z człowiekiem. Dlatego próby na specjalnie stworzonym torze przeszkód pn. “Ścieżka huculska”, maksymalnie zbliżonym do naturalnych warunków użytkowania, jest najbardziej pożądany.

Święto konia huculskiego przeprowadza się od 2006 roku w celu promocji koni rasy huculskiej, odbudowy ich zasobu genetycznego w Karpatach, a promocji nowych from użytkowości - ich wykorzystania w turystyce górskiej, hipoterapii i wychowaniu młodzieży. Ważną częścią Święta konia huculskiego jest zachowanie tradycji kulturalnych ludów Karpat.

Celami konkursów prowadzonych na „Ścieżkach huculskich” są:

W okresie 2006-2014 próby na „Ścieżce huculskiej” przeszło 161 koni rasy huculskiej, w tym 53 ogiery, 12 wałachów i 96 klaczy. Ilość koni rasy huculskiej, które uczestniczyły w zawodach zwiększała się z każdym rokiem, co było związane ze zwiększeniem liczby gospodarstw, które zajmują się hodowlą i utrzymaniem koni.

Tabela 33. Ilość koni rasy huculskiej, które uczestniczyły w próbach dzielności w okresie 2006-2014

 

Hipoterapia

W kwestiach utrzymania i doskonalenia koni rasy huculskiej znaczną uwagę należy przywiązywać do poszukiwania nowych form ich użytkowania. Jedną z takich form jest hipoterapia. Od dawna istnieje wzajemny wpływ w relacji „człowiek – zwierzę“. Już dwa tysiąclecia temu Hipokrates podkreślał korzyści, które powstają podczas jazdy konnej, interpretując je jako cenną formę gimnastyki. W latach 70-ch było już pewne, że z pomocą konia można efektywnie i skutecznie działać na korygowanie wielu zaburzeń funkcjonalnych organizmu człowieka. Oprócz działania na psychikę człowieka, co stanowi istotny czynnik mobilizacyjny do wykorzystania terapii w wielu kierunkach, przede wszyskim znaczenie mają czynniki somatyczne. Impulsy, które powstają ze specyfiki ruchu konia, czyli ruchu miednicy, grzbietu, stawów i mięśni w sposób specyficzny działają na jeźdźca. Ruchy grzbietu konia przenoszone na ciało pacjenta dają bezpośrednie efekty w postaci ogólnego relaksu i koordynacji ruchowej, a także działają na narządy wewnętrzne (układ krążenia, układ oddechowy, układ trawienny czy przemianę materii). Dzięki rytmicznym ruchom podczas jazdy organizm pacjenta wytwarza więcej hormonów, które stymulują układ wegetatywny, który uczestniczy w aktywności ruchowej, warunkuje dobre samopoczucie, jest to ważne zwłaszcza u tych pacjentów, którzy przeżywają lęki i stany zahamowania.

Podczas ćwiczeń hipoterapeutycznych pacjent siada wolno na koniu i stara się dopasować do ruchów grzbietu konia, co stanowi obowiązkowy warunek do współdziałania ruchowego. Najbardziej pożytecznym ruchem jest stęp, który powinien być długi i spokojny. Grzbiet powinien pozwalać na komfortowe siedzenie, przy zachowaniu jego naturalnych ruchów. Koń do hipoterapii powinien być stale ujeżdżany i trenowany, tak żeby mógł utrzymywać prawidłowy rytm. Przy stępie impulsy ruchu grzbietu konia przekazywane są na miednicę, tułów i plecy pacjenta, co doprowadza do zmiennego napięcia i rozluźnienia (czyli rytmicznej, dynamicznej pracy mięśni).

Poprzez ruchy konia przy stępie na pacjenta przekazywany jest wzór ruchu, który odpowiada ruchom człowieka przy chodzeniu, co ma ważne znaczenie w wyrównywaniu asymetrii wywołanej przez porażenia albo inne czynniki, które wywołują chorobę. Znaczny wpływ na efekt terapii ma temperatura ciała konia, która jest wyższą aniżeli u człowieka i wynosi blisko 37,5 ºС.

Pozytywny wpływ konia na człowieka polega na współdziałaniu ruchowym, czyli przystosowaniu się jeźdźca do konia i stworzeniu współpracy ruchowej: koń uczy się razem z jeźdźcem dialogu ruchu, dostrzega i powtarza określony rytm. Te elementy ruchowe są podstawą poprawnie prowadzonej hipoterapii, która przedstawia taki rodzaj terapii ruchowej, która bez uczestniczenia konia nie jest możliwą w jakichkolwiek warunkach.

Prowadzenie terapii specjalnej wymaga wykorzystania odpowiedniego typu konia. Dobór konia dla pacjentów przeprowadza się generalnie wychodząc z właściwości psychicznych konia, a także jego budowy w zależności od wieku i masy ciała, a także od schorzenia pacjenta.

Wśród kryteriów wyboru konia jednym z najważniejszych jest temperament i charakter konia: koń powinien być przyjazny, mieć zaufanie, być spokojny, cierpliwy, zrównoważony, ale pozostawać przy tym żywym i energicznym oraz mieć prawidłowy terapeutyczny krok. Optymalna wysokość konia do hipoterapii wynosi 140–150 cm w kłębie, co sprzyjać będzie bezpieczeństwu na zajęciach.

Jest rzeczą pewną, że rasa i wysokość konia nie jest kwestią decydującą w jego przydatności do hipoterapii. Jednak istnieją rasy lub ich mieszańce, wśród których typ pożądany spotyka się najczęściej. Jak pokazują wieloletnie badania, rasa huculska koni posiada najlepsze cechy i możliwości do jej wykorzystania w hipoterapii. Przeprowadzona ocena temperamentu potwierdza małą płochliwość, duże zrównoważenie, spokojny temperament i przyjazny stosunek do ludzi. Przy czym trzeba pamiętać, że konie rasy huculskiej mają rozwinięty instynkt stadny, dlatego potrzebny jest ich stały trening dostosowany do potrzeb terapii.

Wśród koni, które wykorzystują się w hipoterapii w Ukrainie, zdecydowana większość to konie rasy huculskiej (65%).

Turystyka górska Na Ukrainie konna turystyka górska rozwija się od 2004 roku i staje się coraz popularniejszą. Konne ośrodki „Gospodarstwo Połonińskie” i NPA „Plemkonecentr” wykorzystują konie rasy huculskiej do kilkugodzinnych i kilkudniowych rajdów w zależności od doświadczenia jeźdźców.powrót

 

3.4. Współpraca polsko-ukraińska związana z hodowlą i użytkowaniem koni huculskich

 

Aspekty w Polsce

 

a/. Instytucjonalny potencjał współpracy w Polsce

Instytucje Centralne

MR i RW poprzez 13 Departamentów resortowych realizuje zadania rządowe związane z rolnictwem i rozwojem wsi, rynkami rolnymi i rybołówstwem.
Departament Bezpieczeństwa Żywności i Weterynarii wykonuje zadania Ministra dotyczące między innymi kontroli w zakresie realizacji rasowych programów hodowli koni w tym koni rasy huculskiej, rozlicza i kontroluje dotacje na administrowanie księgami koni zarodowych, prowadzenie oceny wartości użytkowej, nadzoruje identyfikację oraz dofinansowuje czempionaty hodowlane koni w ramach wystaw specjalistycznych.

 

PZHK jest społeczno-zawodową organizacją reprezentującą hodowców koni, działa, jako krajowy związek zrzeszeń branżowych. Związek zrzesza 15 Okręgowych lub Wojewódzkich Związków Hodowców Koni oraz Związki Rasowe lub Użytkowe.

Cele swoje realizuje poprzez nadzór nad wykonywaniem hodowlanych zadań zleconych swoim członkom, opracowuje i realizuje programy hodowli poszczególnych ras, wpis do ksiąg hodowlanych, selekcję oraz ocenę wartości hodowlanej i użytkowej koni. Współpracuje z zagranicznymi organizacjami i hodowcami reprezentuje hodowców polskich na arenie międzynarodowej, organizuje konferencje, seminaria, specjalistyczne szkolenia zawodowe, współorganizuje pokazy i wystawy koni promujące poszczególne rasy i ich użytkowość. PZHK jest członkiem między innymi następujących organizacji międzynarodowych:

Instytut Zootechniki PIB należy do największych instytutów naukowo-badawczych o zasięgu ogólnokrajowym. Podlega Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Utworzony został 31 maja 1950 roku. Obszary działania IZ to między innymi:

Realizacja powyższych działań w części praktycznej prowadzona jest w Zootechnicznych Zakładach Doświadczalnych podległych IZ, a rozsianych po całej Polsce. Na terenie Województwa Podkarpackiego są to: Zootechniczny Zakład Doświadczalny PIB sp. z o.o. w Odrzechowej oraz Zootechniczny Zakład Doświadczalny PIB sp. z o.o. w Chorzelowie.
Od 2005 roku Instytut Zootechniki PIB w ramach upoważnienia MRiRW koordynuje działania związane z realizacją między innymi programu ochrony zasobów genetycznych koni rasy huculskiej.

Obecnie w programie tym w skali kraju uczestniczy 261 stad z liczbą 1224 klaczy huculskich.

 

Agencja jest państwową instytucją powierniczą, której Skarb Państwa powierzył wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych do mienia państwowego w rolnictwie. Agencja działa na podstawie Ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19 października 1991 r. Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia 11 kwietnia 2003 r. oraz Statutu.

Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania w zakresie racjonalnego wykorzystania potencjału produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa, restrukturyzacji i modernizacji mienia użytkowanego na cele rolne, wykonywanie praw z udziałów i akcji w spółkach hodowli roślin uprawnych oraz hodowli zwierząt gospodarskich o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Do spółek hodowli zwierząt należy między innymi 13 Stadnin Koni, 2 Stada Ogierów oraz 20 Ośrodków Hodowli Zarodowej.

Jednym z takich ośrodków jest

Stadnina posiada największą hodowlę koni rasy huculskiej w Europie. Gospodaruje w Beskidzie Niskim na powierzchni około 700 ha.

Obecnie w Stadninie utrzymywanych jest ponad 300 koni huculskich w tym przedstawicielki – klacze wszystkich 14 rodzin żeńskich oraz ogiery 7 rodów męskich.

Stadnina w sezonie organizuje szereg imprez hodowlano-sportowych z udziałem koni huculskich, posiada też bogatą i atrakcyjną ofertę turystyczno-konną po Beskidzie Niskim.

 

Instytucje Regionalne

Wykonuje zadania administracji rządowej na terenie województwa Podkarpackiego. W swojej strukturze posiada 10 Wydziałów w tym między innymi Wydział Środowiska i Rolnictwa do zadań, którego należy współdziałanie z samorządami terytorialnymi poszczególnych stopni oraz samorządem rolniczym w sprawach dotyczących rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Podkarpacki Urząd Wojewódzki obejmuje patronatem znaczące wystawy zwierząt w tym koni o zasięgu regionalnym lub ogólnopolskim. Należy do nich impreza pn „Pożegnanie wakacji w Rudawce Rymanowskiej”

 

W strukturze Urzędu funkcjonują: Sejmik Województwa, Zarząd oraz Departamenty.

Do zakresu działań Województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, a w szczególności realizacja Strategii Rozwoju Województwa realizowana poprzez Regionalne Programy Operacyjne, podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa, zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego, dbałość o rozwój obszarów wiejskich w ramach KSOW i PROW. Przy formułowaniu Strategii rozwoju oraz przy jej realizacji województwo współpracuje z organizacjami pozarządowymi w tym instytucjami rolniczymi i związkami branżowymi także z OZHK w Rzeszowie promując „produkty regionalne” Województwa Podkarpackiego, jakim określa się konia huculskiego.

 

Związek działa na terenie 21 powiatów województwa Podkarpackiego, jako rolnicze zrzeszenie branżowe w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 8.X.1982r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników.

Aktualnie w 15 Terenowych Kołach Hodowców Koni zarejestrowanych jest 694 członków Związku. Celem OZHK Rzeszów jest doskonalenie hodowli i chowu koni, udział w tworzeniu programów hodowlanych i aktów prawnych dotyczących hodowli koni reprezentowanie hodowców w kontaktach z organizacjami administracji rządowej i samorządowej w województwie Podkarpackim.

Realizacja celów następuje poprzez wykonywanie zadań zleconych przez PZHK w zakresie administrowania księgami zarodowymi koni, prowadzenie oceny wartości użytkowej, identyfikacja koni i wydawanie paszportów.

Ponadto OZHK w Rzeszowie organizuje pokazy i wystawy koni, kursy i szkolenia w zakresie hodowli i użytkowania koni oraz współpracuje z innymi organizacjami hodowców koni w Polsce i za granicą.

 

Organizacja istnieje od 29 kwietnia 2003 roku. Jej członkami są hodowcy, sympatycy, miłośnicy i użytkownicy koni rasy huculskiej.

Celem Stowarzyszenia jest promocja koni rasy huculskiej oraz regionu jego występowania w województwie Podkarpackim, także współpraca z hodowcami w innych częściach Polski oraz w Krajach Euroregionu Karpackiego. Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez następujące działania i środki: organizacja pokazów, rajdów turystycznych oraz imprez hodowlano-sportowych, a także szkoleń i kursów instruktorskich.

W Euroregionie Karpackim działa w kierunku rozwoju turystyki konnej poprzez nawiązywanie kontaktów z hodowcami i miłośnikami konia huculskiego w Słowacji, na Ukrainie, Węgrzech i w Rumuni.

 

Bieszczadzki Park Narodowy położony w Bieszczadach Zachodnich, utworzony został w 1973r. Jest jednym z 23 polskich parków narodowych.
Zajmuje powierzchnie 292,02 km2 będąc tym samym trzecim co do wielkości parkiem narodowym i na terenie kraju największym parkiem w polskich górach. Obecnie w granicach BPN znajduje się ogromna część tzw. polskich Bieszczadów Wysokich, kilka enklaw z największą w dolinie Górnego Sanu. Od 1992 roku Park stał się częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. W skład, którego wchodzi Park Narodowy Połoniny na Słowacji oraz Użański Park Narodowy na Ukrainie.

Bieszczadzki Park Narodowy obejmuje swoimi granicami najwyższe szczyty Bieszczadów miedzy innymi Tarnicę (1346 m), Krzemień (1335m) i Halicz (1333m) oraz Pasmo Połoniny Caryńskiej (1297m). BPN stanowi ostoję dla przeszło 230 gatunków kręgowców w tym 58 gatunków ssaków. Ornitoflora Parku liczy ponad 140 gatunków ptaków lęgowych.

Liczba gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych w BPN wynosi blisko 780, z czego 30 to endeniczne gatunki wschodnio-karpackie.
Długość szlaków turystycznych na terenie Parku wynosi 206 km, istnieje też kilkanaście ścieżek przyrodniczo-historycznych, ponad 20 punktów informacyjno-kasowych.

W Ustrzykach Dolnych znajduje się Ośrodek Naukowo-Dydaktyczny i Muzeum Przyrodnicze BPN. W 1993 roku powstała w BPN Zachowawcza Hodowla Konia Huculskiego, której celem jest utrzymanie populacji koni tej rasy poprzez właściwy dobór osobników do rozrodu i selekcję w trudnych wymagających warunków środowiskowo-klimatycznych Bieszczadów.
Na bazie Hodowli Zarodowej rozwinęła się w BPN turystyka konna w oparciu o 2 ośrodki w Wołosatem i w Tarnawie Niżnej. Na terenie Parku i w jego otulinie istnieje sieć szlaków konnych o łącznej długości ponad 150 km.

Hucuły z hodowli BPN trafiają do gospodarstw rolnych, ośrodków agroturystycznych oraz prywatnych hodowli na Podkarpaciu i w innych regionach kraju. Konie huculskie z parkowej hodowli uzyskują wysokie lokaty w czempionatach i próbach dzielności.

W lipcu 2013 roku w 20-lecie istnienia Stadniny - Hodowla Zachowawcza w Wołosatem prezentowana była delegacjom 7 krajów europejskich uczestniczących w Walnym Zjeździe HIF zorganizowanym w naszym kraju.

 

PZHKH jest organizacją zrzeszającą hodowców koni huculskich z terenu całej Polski.

Celem działania Związku jest organizowanie hodowców koni, reprezentowanie ich w kraju i poza jego granicami doskonalenie hodowli, tworzenie nowych standardów w hodowli koni huculskich, szkolenia fachowe. Realizacja celów następuje poprzez współpracę z PZHK i Okręgowymi Związkami Hodowców Koni szczególnie w Rzeszowie i Krakowie.

PZHKH współorganizuje Czempionaty hodowlane i użytkowe koni huculskich, pokazy, wystawy i aukcje oraz inicjuje działania związane z hodowlą, promocją i użytkowaniem koni tej rasy w Polsce i poza jej granicami.

 

Status Uniwersytetu pierwszego Rolniczego w Polsce Akademia Rolnicza w Krakowie uzyskała 11 kwietnia 2008r. Oferta edukacyjna obejmuje 18 kierunków, 45 specjalności, na których kształci się około 13 tys. studentów.

W ramach Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt kształci się fachowców w dziedzinie hodowli zwierząt, w tym koni w oparciu o zrównoważony rozwój obszarów wiejskich z uwzględnieniem agroturystyki i turystyki konnej. Specyfiką Wydziału Hodowli są funkcjonujące przy Katedrach Stacje Doświadczalne, które stwarzają możliwości prowadzenia w nich badań naukowych oraz zajęć dydaktycznych i praktycznych dla studentów.

W jednej z takich Stacji Doświadczalnych w Rząsce utrzymuje się konie ras rodzimych w tym konie huculskie. W 1984 roku na Wydziale Zootechnicznym w Katedrze Hodowli Koni pod przewodnictwem profesora Erazma Brzeskiego opracowano Program Hodowli Koni rasy huculskiej uwzględniający plan kojarzeń dla ratowania rasy oraz zachowania linii męskich i rodzin żeńskich.

 

Małopolski Związek Hodowców Koni działa na trenie województwa małopolskiego jako rolnicze zrzeszenie branżowe w oparciu o Ustawę z dnia 8 października 1982r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników.

W swojej strukturze posiada 16 Terenowych Kół Hodowców Koni. Jest jednym z 15 OZHK/WZHK w Polsce sfederowanych w Polskim Związku Hodowców Koni w Warszawie. Celem MZHK Kraków jest reprezentowanie potrzeb oraz ochrona praw i interesów hodowców koni, udział w tworzeniu programów hodowlanych i aktów prawnych dotyczących hodowli koni, organizacja wystaw, czempionatów i pokazów, promocja hodowli i użytkowania koni.

Realizacja celów następuje poprzez wykonywanie zadań zleconych przez PZHK w zakresie administrowania księgami, prowadzenia oceny wartości użytkowej oraz identyfikacji koni.

Do największych przedsięwzięć hodowlanych w rasie huculskiej organizowanych przez MZHK Kraków należą następujące imprezy:

 

b/. Dotychczasowa współpraca tych instytucji/organizacji

 

Współpraca Instytucji krajowych

 

c/. Współpraca na polu międzynarodowym HIF

Hucul International Federation (HIF) jest centralną organizacją międzynarodową założoną w Polsce (Gładyszów) w 1994 r. z inicjatywy kilku państw, związanych od lat z hodowlą koni rasy huculskiej tj. Polski, Austrii, Węgier, Czech i Słowacji. I choć spotkania w szerokim gronie, na których dyskutowano konieczność założenia międzynarodowej organizacji dbającej o interesy posiadaczy koni huculskich oraz o powiększenie ich populacji, organizacji nadzorującej całą hodowlę koni tej rasy, trwały już od kilku lat, to pierwsze Walne Zebranie HIF odbyło się właśnie w 1994 r. w Balicach. Na Prezesa organizacji został wówczas wybrany dr Stanisław Deskur, który tę funkcję sprawował nieprzerwanie przez 10 lat. Obecnie zaś najważniejszą osobą HIF-u jest Michal Horný - dyrektor Stadniny Koni w Topolczankach (Słowacja).

Hucul International Federation za główny cel stawia sobie zachowanie dla dobra kulturowego Europy hodowli koni huculskich, jako rasy zagrożonej. Pozostałe dążenia to m.in. zdefiniowanie czystości rasy, koordynowanie celów i planów hodowlanych krajów członkowskich, mające na uwadze zachowanie materiału genetycznego, stworzenie i prowadzenie centralnego rejestru całej populacji koni huculskich krajów zrzeszonych w HIF, wystawianie odpowiednich certyfikatów, ujednolicenie znakowania koni rasowych z uwzględnieniem wytycznych Unii Europejskiej. Działanie międzynarodowej Komisji Hodowlanej (w ramach HIF) ma na celu koordynację pracy hodowlanej krajów członkowskich, a podstawą jest opracowana przez HIF tzw. księga pochodzenia koni huculskich. Dodatkowo w HIF zwraca się uwagę na nawiązanie kontaktu i rozpoczęcie współpracy z hodowcami z Ukrainy, zaktywizowanie współpracy z Rumunią, obecność koni huculskich na arenie międzynarodowej (targi końskie, wystawy, seminaria) oraz szeroko pojęte zintegrowanie międzynarodowego środowiska hodowców i właścicieli koni tej rasy. Dotychczas na spotkaniach HIF udało się opracować jednolity, wspólny dla wszystkich krajów wzorzec biometryczny konia huculskiego, a obecnie prowadzone są prace nad ujednoliceniem prób dzielności, co pozwoli na porównanie materiału hodowlanego, a w przyszłości na wymianę między krajami członkowskimi koni sprawdzonych pod względem użytkowości.

Od 2011 roku regularnie w obradach plenarnych Walnego Zjazdu HIF uczestniczą przedstawiciele Ukrainy, jako zapraszani goście. Przedstawiciele Naukowo-Produkcyjnej Ascjacji Plemkonecentr przedstawiają informacje o aktualnym stanie hodowli i formach użytkowania koni huculskich na Ukrainie wskazując również na potrzebę zachowania wątków kulturowych związanych z tą rasą, a obecnych wciąż na Ukrainie.

 

Aspekty na Ukrainie

a/. Organizacyjny potencjał współpracy:
Na skalę całego kraju, w szczególności centralne organy władzy

Ministerstwo Polityki Rolnej i Żywności Ukrainy przez Departament Hodowli i Dział pracy selekcyjno-hodowlanej:

Instytut Hodowli Zwierząt Narodowej Akademii Nauk Rolniczych Ukrainy jest członkiem sieci instytucji naukowo-badawczych Narodowej Akademii Nauk Rolniczych Ukrainy. Instytut został utworzony w 1929 roku, a dział hodowli koni w 1943 roku. Głównym kierunkiem działania Instytutu jest wspomaganie naukowe rozwoju hodowli zwierząt,w szczególności hodowli koni.

W skali regionu

Zakarpacka Państwowa Rolnicza Stacja Badawcza NANRU jest główną instytucją Regionalnego Centrum Naukowego Zabezpieczenia Produkcji rolno-przemysłowej w obwodzie zakarpackim. Instytucja ta prowadzi badania z wykonania planu badań naukowych, które są skierowane na opracowanie naukowo uzasadnionych metod utrzymania, doskonalenia i efektywnego wykorzystania koni rasy huculskiej oraz ich mieszańców w gospodarstwach (o różnych formach własności) obwodu zakarpackiego.

 

Zakarpacki Państwowy Urząd Obwodowy poprzez Główny Zarząd Rozwoju Rolno-Przemysłowego Państwowego Urzędu Obwodowego uczestniczy w opracowaniu i realizacji państwowej polityki rolnej w obwodzie.

 

Prowadzi działalność edukacyjną i naukową. Kształci specjalistów w 12 zawodach i 15 specjalizacjach. Kształcenie na poziomie magisterskim dotyczy 5 zawodów. Kształcenie studentów prowadzi się na 6 wydziałach, m.in.: na wydziale medycyny weterynaryjnej, wydziale biotechnologii, wydziale technologii przemysłu spożywczego i wydziale gospodarki i zarządzania. Uniwersytet jest podporządkowany Ministerstwu Edukacji i Nauki.

 

Gospodarstwo farmerskie założone w 2001 roku. W 2004 roku otrzymało status gospodarstwa zarodowego z hodowlą koni rasy huculskiej. Gospodarstw rozwija się, według stanu na dzień 01.01.2015 w gospodarstwie były 72 konie rasy huculskiej. Celem głównym jest zachowanie koni rasy huculskiej, ich promocja, przystosowanie do warunków wysokogórskich, wykorzystanie koni do wielodziennych rajdów w warunkach górskich oraz do prac leśnych i hipoterapii.

 

Organizacja pozarządowa, która była założona w 2010 roku, zajmuje się hipoterapią. Od początku działania organizacji do tej pory z rehabilitacji w centrum skorzystało ponad 600 pacjentów z całej Ukrainy. Do prowadzenia zajęć wykorzystywane są konie rasy huculskiej. Centrum aktywnie współpracuje z różnymi ośrodkami rehabilitacji na Ukrainie oraz z organizacjami społecznymi ludzi mających szczególne potrzeby. Niedaleko Lwowa prowadzona jest budowa ośrodka turystyki konnej i hipoterapii.

 

Gospodarstwo było jednym z pierwszych powstałych w niepodległej Ukrainie podmiotów zajmujących się hodowlą koni rasy huculskiej. Zajmuje się również agroturystyką.

 

Zajmuje się organiczną uprawą roślin, produkcją serów, hodowlą krów i bawołów, koni rasy huculskiej i zieloną turystyką. Z okazji 5-lecia gospodarstwa w 2011 roku przeprowadzona została impreza „Ścieżka Bojkowska konia huculskiego”, w której uczestniczyły 22 konie.

Współpraca tych placówek/organizacji, która była prowadzona dotychczas:

- Formy współpracy:

Współpraca na arenie międzynarodowej

 

Określone problemy:

  • Od 2011 roku na Ukrainie państwo nie finansuje działań związanych z ochroną zasobu genetycznego koni rasy huculskiej.
  • Nie ma też wsparcia i finansowania indywidualnych właścicieli koni rasy huculskiej.

powrót

5 Literatura i źródła: